پژوهشگاه حوزه و دانشگاه
روش شناسی علوم انسانی
1608-7070
2588-5774
22
89
2016
12
21
ایدهال تایپ شهر اسلامی؛ با تأکید بر روششناسی ماکس وبر
7
27
FA
عبدالحسین
کلانتری
استادیار گروه جامعه شناسی دانشگاه تهران
abkalantari@ut.ac.ir
مهدی
میرزایی
مربی گروه علوم اجتماعی دانشگاه دانشگاه امام علی (ع)
سؤال این تحقیق از پس قانونگرایی، تکاملگرایی نظریِ بیتوجه به امور جزئی و خاص شکل گرفت و در موضوع شهر، ضرورت تدوین ایدهال تایپ شهر اسلامی- بنا به علاقه نویسندگان- را رقم زد. در این مقاله با روش کتابخانهای و تجزیه و تحلیل کیفی پس از نقد و بررسی مقالات و آثار موجود در این حوزه و با توجه به مباحث نظری- روششناختی ماکس وبر و بهویژه ایدهال تایپ او، ایدهال تایپ شهر اسلامی بر اساس شواهد تاریخی و دینی و با تأکید یک جانبه بر یک یا چند دیدگاه و از طریق ترکیب کردن شمار زیادی از پدیدههای منفرد انضمامی بهدست آمد. ویژگیهای مختلف شهر اسلامی از منابع مختلف و مورد بررسی، استخراج و در نتیجه ایدهال تایپ شهر اسلامی با چهار مشخصه مکانی مسجد، بازار، دارالحکومه و محلات مسکونی و دوازده صفت تجلی توحید، عبودیت و عبادت، تقوا، هدایت، ذکر و تفکر، عدالت، اصلاح، شکر، عبرت، امنیت، احسان و میانه استخراج شد
ایدهالتایپ,شهر اسلامی,وبر
https://method.rihu.ac.ir/article_1288.html
https://method.rihu.ac.ir/article_1288_b882dbea23a9da7c0bfcd2762e08519e.pdf
پژوهشگاه حوزه و دانشگاه
روش شناسی علوم انسانی
1608-7070
2588-5774
22
89
2016
12
21
روششناسی منابع پژوهش در مورد رابطه معماری مسکونی و اسلام
29
56
FA
مسعود
ناری قمی
دکتری معماری دانشگاه تهران (پردیس هنرهای زیبا) و مدرس دانشکده معماری و هنر دانشگاه کاشان و استادیار دانشگاه فنّی و حرفهای
msnarighomi@ut.ac.ir
در این مقاله نخست با روش استدلال منطقی، مدلی چهارگانه از انواع ممکن مطالعه رابطه معماری مسکونی با اسلام ارائه شده است. این مدلها عبارتند از: پژوهش بر مبنای اولویت انسان، پژوهش مبتنی بر اولویت مسکن، پژوهش بر مبنای اولویت اسلام در دو دسته انسانمحور و محیطمحور. سپس ادبیات موضوع در هر روش و منابع اصلی آن و نیز چارچوب کلی نظری چنین رویکردی به بحث گذاشته و در جدولی تفصیلی جمعبندی شده است. پس از آن به صورت نمونه موردی، پژوهشهای معاصر بر روی موضوع زنان مسلمان و فضای مسکونی، بررسی و پس از دستهبندی روششناسانه از آنها در سه حوزه مکان فرهنگی، مکانسازی فرهنگی و مکانسازیِ مکان فرهنگی، به محتوای تحلیلی هر روش پرداخته شده است. سرانجام نتیجهگیری شده که تحقیقاتی که مبدأ ورود خود به بحث را ویژگیهای انسان، انتخاب میکنند، از منظر تطبیق با دو حوزه بحث (اسلام و معماری مسکن)، قابلیتهای نظری بهتری را دارند
اسلام,انسان,مسکن,زنان,گونهشناسی پژوهش,مکان فرهنگی
https://method.rihu.ac.ir/article_1289.html
https://method.rihu.ac.ir/article_1289_093431d832df3eae5e80be7a01a91bd6.pdf
پژوهشگاه حوزه و دانشگاه
روش شناسی علوم انسانی
1608-7070
2588-5774
22
89
2016
12
21
نظریه هنجاری و ویژگیهای آن در مطالعات شهری
57
78
FA
احسان
بابایی سالانقوچ
دانشجوی دکتری شهرسازی دانشگاه هنر اصفهان؛
محمد
مسعود
دانشیار شهرسازی دانشگاه هنر اصفهان
m.masoud@aui.ac.ir
کامران
ربیعی
استادیار گروه جامعه شناسی دانشگاه تربیت مدرس تهران؛
k.rabiei@modares.ac.ir
بهادر
زمانی
استادیار گروه شهرسازی دانشگاه هنر اصفهان
b.zamani@aui.ac.ir
در دهههای اخیر و پس از دوره تسلط دیدگاههای پوزیتیویستی بر نظامهای علمی مرتبط با شهر و شهرسازی، طیف وسیعی از نظریات ارزشمدار عرضه شدهاند که در پی ارائه الزامات و بایدهای طراحی و برنامهریزی شهر برآمدهاند. بهرغم تعداد قابل توجه این نظریات، ارائه تعریفی صریح و روشن از نظریه هنجاری و ابعاد و ویژگیهای آن کمتر مورد توجه بوده است. بر اساس این مقاله حاضر کوشیده با بررسی طیف وسیعی از نظریات هنجاری در مطالعات شهری و مبتنی بر نظریه ویتگنشتاین، «شباهت خانوادگی» میان آنها را بهعنوان ویژگیهای نظریه هنجاری در شهرسازی معرفی کند. بدین ترتیب پنج گزاره را میتوان بهعنوان ویژگیهای نظریه هنجاری برشمرد: نظریه هنجاری در پی تبیین شهر خوب است؛ نظریه هنجاری، آرمانگرا نیست؛ نظریه هنجاری به طور عمده مربوط به عصر پسا-پوزیتیویسم است، در نتیجه از هستیشناسی، معرفتشناسی و روششناسی متفاوتی تبعیت میکند؛ نظریه هنجاری منحصر به فرآیند یا فرآورده نیست و سرانجام نظریه هنجاری مبتنی بر زیربناهای ارزشی است.
برنامهریزی شهری,شهر خوب,طراحی شهری,نظریه هنجاری,هنجار
https://method.rihu.ac.ir/article_1290.html
https://method.rihu.ac.ir/article_1290_8df407acad7c62c4f378599afc3b8cfc.pdf
پژوهشگاه حوزه و دانشگاه
روش شناسی علوم انسانی
1608-7070
2588-5774
22
89
2016
12
21
انسانشناسیِ معماری: معرفی روشی برای ثبت اندیشههای طراحانه معماران سنتی معاصر ایران
79
106
FA
هادی
صفایی پور
استادیار مرکز مستندنگاری و مطالعات معماری ایران، دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه شهید بهشتی
safaeipourhadi@gmail.com
در دهههای گذشته، برخی پژوهشگران تاریخ معماری، با پیوند دو حوزه «مطالعات تاریخ معماری» و «مطالعات انسانشناسانه» به سراغ معماران سنتی معاصر ایران رفته و از آنها، به عنوان مراجع فهم و شناخت معماری سنتی استفاده کردهاند. مرور مطالعات پیشین نشان میدهد که بسیاری از این پژوهشها، ابزار مناسبی جهت مواجهه با منابع شفاهی و ثبت اندیشههای طراحانه معماران سنتی در اختیار نداشته و نتوانستهاند اطلاعاتی عمیق و دقیقی را به روشی علمی و موثق گردآوری کنند. این مقاله با تمرکز بر این مشکلِ روششناسانه، با بهرهگیری از مبانی و روشهای وابسته به تحقیق کیفی، به ارائه مدلی برای گردآوری اطلاعات در چنین پژوهشهایی میپردازد.
بدین منظور، نخست، ویژگیهای چهارچوب چنین تحقیقی در چهار بخش رویکرد و محیط تحقیق تشریح میگردد. سپس، روش نمونهگیری و گردآوری اطلاعات تحقیق همراه با مبانی پشتیبان آنها به صورت تفصیلی ارائه میشود. در نهایت مدلی سه لایه برای گردآوری اطلاعات در بخش جمعبندی ارائه میگردد. در این مدل، اطلاعات به وسیله ترکیبی از روشها شامل «مصاحبه نیمهساختار یافته»، «تاریخ شفاهی»، «مشاهده مستقیم»، «مصاحبه عمیق نزد بنا» و «یادداشت میدانی» در ساختاری یکپارچه و هدفمند گردآوری میشود.
استادکار معمار,معمار سنتی معاصر,تاریخ شفاهی معماری,گردآوری اطلاعات,روش تحقیق کیفی
https://method.rihu.ac.ir/article_1291.html
https://method.rihu.ac.ir/article_1291_08720de9a72be7026dae39536d853bf5.pdf
پژوهشگاه حوزه و دانشگاه
روش شناسی علوم انسانی
1608-7070
2588-5774
22
89
2016
12
21
تحلیل محتوای سطوح چهارگانه روششناسی پژوهش در مطالعات شهرسازی (مورد پژوهی: پایاننامههای شهرسازی دانشگاه علم و صنعت ایران 1380-1393)
107
136
FA
رضا
خیر الدین
استادیار گروه شهرسازی، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه علم و صنعت ایران
ابراهیم
دلایی میلان
کارشناس ارشد شهرسازی، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه علم و صنعت ایران
ebrahimmilan2012@yahoo.com
هر پژوهشی مستلزم تعیین روشی علمی به عنوان نقشه هدایتگر آن است. قلمروی رشته شهرسازی و ماهیت میانرشتهای آن ایجاب میکند که انتخاب روش تحقیقی مناسب و علمی برای تکمیل فرایند پژوهشهای این حوزه مطالعاتی و به دنبال آن، تکمیل فرایند برنامهریزی، طراحی و مدیریتی در حوزههای امور شهری امری ضروری به نظر برسد. این مقاله با هدف شناخت ابعاد ساختاری و محتوایی روششناسی پژوهش در بستر مطالعات شهرسازی درصدد پاسخ به این پرسش است که پارادایم، رویکرد، روش و تکنیکهای رایج در مطالعات شهرسازی، از نظر ساختاری و محتوایی بر چه اساس و پایهای استوار است؟ ابعاد مغفول در این فرایند و رویکردهای پاسخده کدماند؟ <br /> تحقیق با رویکردی کیفی و با تکیه بر روش تحلیل محتوا روششناسی پژوهش در 300 پایاننامه رشته شهرسازیِ دانشگاه علم و صنعت ایران را بررسی و تحلیل میکند. روش تحقیق پایاننامههای مورد بررسی، در چهار سطح پارادایم، روششناسی، روش و تکنیک مورد واکاوی قرار میگیرد. نتایج پژوهش افزون بر بازشناسی اطلاعات کمی و ویژگیهای کیفیِ خاص در فرایند روششناسی، به ابعاد مغفولی از قبیل ضعف ساختاری، فقر محتوایی و کمتوجهی به اخلاق پژوهش ختم میشود. در انتها رویکردهای پاسخده در راستای رفع مشکلات و ابعاد مغفول، بر راهبردهای آموزشی با هدف شناخت و اصلاح تأکید میشود.
روششناسی پژوهش,تحلیل محتوا,پایاننامههای شهرسازی,سطوح پژوهش,مطالعات شهری
https://method.rihu.ac.ir/article_1292.html
https://method.rihu.ac.ir/article_1292_35d92f10221e1c2116207859dd9058a3.pdf
پژوهشگاه حوزه و دانشگاه
روش شناسی علوم انسانی
1608-7070
2588-5774
22
89
2016
12
21
بررسی جایگاه روش تحقیق در آثار مکتوب شهرسازی نمونه موردی: مجلات معتبر در حوزه نظریههای شهرسازی
137
172
FA
مرتضی هادی
جابری مقدم
استادیار گروه شهرسازی دانشگاه تهران
hadi.jaberi@gmail.com
سارا
وثوقی
کارشناسی ارشد طراحی شهری دانشگاه تهران
s.vosoughi87@yahoo.com
روششناسی و روش تحقیق به عنوان بخش کلیدی و مهم رویههای شهرسازی شناخته میشوند. این مقاله با رویکردی انتقادی، نقش روششناسی و کاربرد آن در آثار تأثیرگذار حوزه نظریههای شهرسازی را بررسی و تحلیل میکند. این آثار شامل ده مجله معتبر بینالمللی در حوزه نظریههای شهرسازی معاصر و مقالات آنها میباشد. نتایج نشان میدهد که رویکرد واحدی در حمایت از نقش و اهمیت روششناسی نه در شرایط پذیرش مجلات و نه در مقالات آنها وجود ندارد که میتواند بیانگر این امر باشد که روش تحقیق از دیدگاه این آثار در درجه پایینی از اهمیت قرار دارد. نتایج این مقاله میتواند زمینهساز پژوهشهای بیشتر درباره مقوله روش تحقیق در سایر حوزهها و رویههای شهرسازی باشد
روششناسی,روش تحقیق,رویههای شهرسازی,نظریهها و مجلات شهرسازی
https://method.rihu.ac.ir/article_1293.html
https://method.rihu.ac.ir/article_1293_3143bdefb0db93ead7df92786d9eef88.pdf
پژوهشگاه حوزه و دانشگاه
روش شناسی علوم انسانی
1608-7070
2588-5774
22
89
2016
12
21
ارزیابی تأثیر معماری سراسربین بر نظریه قدرت فوکو
173
194
FA
غلامحسین
مقدم حیدری
0000-0002-0015-2325
استادیار پژوهشگاه علوم انسانی
gmheidari@gmail.com
میشل فوکو در کتاب <em>مراقبت و تنبیه: تولد زندان</em> نظریه جدیدی درباره قدرت و اِعمال آن بر افراد یک جامعه ارائه میکند که مبتنی بر ایده معماری زندان سراسربین است که جرمی بنتام فیلسوف حقوق قرن هیجدهم آن را ابداع کرد. طرح این بنا مشتمل بر ساختمانی حلقوی در پیرامون و برجی در مرکز بود. مراقبانی که در برج قرار میگرفتند میتوانستند تمام اعمال و رفتار زندانیان را رصد، نظارت و مراقبت کنند. فوکو معتقد است که این معماری به ظاهر ساده سبب تغییری بنیادین در شیوه حکومت بر افراد و به انقیاد کشیدن آنها شد و جامعه انضباطی عصر حاضر را به وجود آورد. بنابراین بجاست که بپرسیم نخست، معماری سراسربین چگونه ابداع شد؟ دوم، این معماری چه ویژگیها و عملکردهایی را در پی داشت؟ سوم، کدامین ویژگی این معماری بر نظریهپردازی فوکو درباره تبیین جامعه انضباطی تأثیر داشت؟ این مقاله سعی دارد با تحلیل و بررسی معماری سراسربین و چگونگی تأثیر آن بر نظریهپردازی فوکو به این پرسشها پاسخ دهد
سراسربینی,معماری,سوژه-منقادساز,تنبیه و مجازات,فوکو,بنتام
https://method.rihu.ac.ir/article_1294.html
https://method.rihu.ac.ir/article_1294_0b66eb0db8e5e955b276b1e6d59de0c4.pdf
پژوهشگاه حوزه و دانشگاه
روش شناسی علوم انسانی
1608-7070
2588-5774
22
89
2016
12
21
به سوی یک گونهشناسی الگو وارهای در معماری و شهرسازی
195
228
FA
محسن
عسکری
دانشجوی دکتری شهرسازی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهر قدس
mo_as_hp@yahoo.com
مصطفی
بهزادفر
استاد گروه شهرسازی دانشگاه علم و صنعت
behzadfar@iust.ac.ir
الگو وارهها بهدلیل نقش راهبری در علم اهمیت اساسی و حیاتی دارد. این راهبری علمی در انعکاس نیاز به یک مجموعه جهانبینیها، چارچوبها و باورهای مشترک فکری گروهی از اندیشمندان رخ میدهد. در این راستا، تاکنون فهم ابزاری، رویکرد غالب به الگو وارههای معماری و شهرسازی بوده است. این مقاله تلاش کرده است به کمک روش تحقیق کیفی و راهبرد گونهشناسی، بهجای نگاهی ابزاری، الگو وارهها را در قالب یک موضوع پژوهش مورد مطالعه و مداقه قرار دهد. <br />یافتهها بیانگر آن است که ریشه شکلگیری الگو وارهها، در بسط روش شناخت از واقعیتها و پدیدهها نهفته است. بدین ترتیب در کنار معرفی یک گونهشناسی جدید، به کمک یک انتظام فکری بین رشتهای، ریشههای الگو وارهها، شناسایی شده و به نظم درآمده است. از طرف دیگر مطابق گونهشناسی ارائه شده، الگو وارهها در سه سطح عامگرا، معناگرا و عینیتگرا طبقهبندی شدهاند. ریشهشناسی صورت گرفته با تکیه بر بنیانهای فلسفی شکلدهنده دانش است. همچنین ماهیت عناصر این سه نوع الگو وارهها، به یکدیگر وابسته و دارای روابط متقابل است. به کمک این دیدگاه، امکان دستهبندی آرا و عقاید و راهحلهای موجود و آتی در این حوزه از دانش نیز میسر میباشد.
الگو وارهها,روش,پروژه روش,معماری و شهرسازی
https://method.rihu.ac.ir/article_1302.html
https://method.rihu.ac.ir/article_1302_532379f8bd4671ef904ca039340c5147.pdf