پژوهشگاه حوزه و دانشگاه
روش شناسی علوم انسانی
1608-7070
2588-5774
15
60
2009
09
23
ماهیتشناسی پدیدههای اجتماعی از منظر یک پارادایم تأسیسی
7
30
FA
سید حمیدرضا
حسنی
email: hrhasani@rihu.ac.ir
مهدی
علی پور
email: alipoor@rihu.ac.ir
چکیده
یکی از مشخصات هر پارادایم علمی، موضع آن در قبال چیستی پدیدههای اجتماعی و به تعبیر دقیقتر، ماهیتشناسی و هستیشناسی امور اجتماعی به مثابة یکی از پیشفرضهای بنیادین علوم انسانی است. در این نوشتار، ضمن بازخوانی پاسخ سه پارادایم عمده در علوم انسانی به این پرسش، به پاسخ «پارادایم اجتهادی دانش دینی» (پادّ) پرداخته، آن را تحلیل و تبیین و ویژگیهای آن در پرتو پارادایمهای رقیب بیان میکنیم.
از دیدگاه این نوشتار، در پارادایم اجتهادی، پدیدههای اجتماعی بر خلاف دیدگاه پوزیتیویستی (که آنها را عینی و مستقل میشمارد.) و بر خلاف پارادایم انتقادی (که آنها را بر پایة زیرساختهای غیر عینی و غیر ثابت تحلیل میکند.) و بر خلاف پارادایم تفسیری (که آنها را ذهنی و غیر مستقل میخواند)، اموری عینی و حقیقی اما غیر مستقلاند. پارادایم اجتهادی ضمن توجه به برخی عوامل انسانی و اجتماعی تاریخی بر آن است که تا حد امکان، عوامل انگیزشی انسانی، اجتماعی و تاریخی را در پژوهش علمی کنار گذارد تا به واقعیت عینی مستقل از آدمیان دست یابد.
به نظر میرسد نوشتارهایی از این دست، زمینة عرضة پارادایم جدیدی از دانش را فراهم میسازد و وجوه امتیاز آن را مینمایاند و در نهایت، به تبیین بهتر و مقبولتری از امور انسانی و اجتماعی میانجامد.
واژههای کلیدی: پارادایم پوزیتیویستی,پارادایم تفسیری,پارادایم انتقادی,پارادایم اجتهادی,پدیدههای اجتماعی,عینیت,اعتبار
https://method.rihu.ac.ir/article_399.html
https://method.rihu.ac.ir/article_399_1b3d5b499b1b1f2532eed60eb77d861d.pdf
پژوهشگاه حوزه و دانشگاه
روش شناسی علوم انسانی
1608-7070
2588-5774
15
60
2009
10
22
آیا «الگوی توسعة ایرانی ـ اسلامی» دستیافتنی است؟
31
60
FA
علی
پایا
email: paya300300@yahoo.com
چکیده
اندیشة مربوط به طراحی و تدوین الگویی «ایرانی ـ اسلامی» برای دستیابی به توسعه، مدتی است که در کشور مطرح شده است. در این زمان، برخی نویسندگان و نهادها مقالات و طرحهایی در خصوص مشخصههای چنین الگویی ارائه کردهاند. در مقالة حاضر استدلال میشود که با توجه به آنکه همة الگوهای توسعه در زمرة تکنولوژیها محسوب میشوند و همة تکنولوژیها به ظرف و زمینهای که در آن به کار میروند، حساساند و علاوه بر آن حامل ارزشهایی هستند که طراحان و نیز به کاربرندگان در آنها به ودیعه میگذارند، تکمیل و تدوین یک «الگوی ایرانی ـ اسلامی توسعه» به مثابة یک «تکنولوژی بومی» ممکن است؛ اما نکتة مهمی که کمتر به آن توجه میشود، آن است که چنین الگویی (به فرض کارآمد بودن و طراحی عقلانی داشتن)، جز در برخی جزئیات با دامنة محدود، با الگوهای کارآمدی که در دیگر کشورها، برای توسعه به کار میروند، تفاوتی نخواهد داشت. به این اعتبار، یاد کردن از چنین الگویی با عنوان «الگوی ایرانی ـ اسلامی»، عمدتاً نوعی «نامگذاری» و فعالیت «زبانی ـ معنایی» است و جنبة واقعی آن چندان برجسته نیست.
واژههای کلیدی: تکنولوژی,الگوی توسعه,علم و تکنولوژی اسلامی و بومی,بنمایة مشترک انسانیت,حساسیت تکنولوژی به ظرف و زمینه و گرانبار بودن آن از ارزشها
https://method.rihu.ac.ir/article_400.html
https://method.rihu.ac.ir/article_400_a042cf328cf2d79b95a0976f48f23eee.pdf
پژوهشگاه حوزه و دانشگاه
روش شناسی علوم انسانی
1608-7070
2588-5774
15
60
2009
10
22
علیت عاملی و مشکلات آن
61
74
FA
مهدی
نسرین
email: mehdi_nasrin@yahoo.com
چکیده
به نظر میرسد اگر موجبیتگرایی درست باشد، یعنی اگر هر رخدادی معلول رخدادهای پیشین خود باشد، آنچه یک عامل انسانی انجام میدهد، معلول رخدادهایی است که بسیاری از آنها، پیش از تولد عامل رخ دادهاند؛ به این ترتیب هیچ عاملی در آنچه انجام میدهد، مسئولیت اخلاقی ندارد. از سوی دیگر، اگر ناموجبیتگرایی درست باشد، یعنی برخی از رخدادها تصادفاً رخ دهند، باز هم مسئولیتی متوجه هیچ عاملی نیست. رودریک چیزهلم با معرفی مفهوم علیت عاملی سعی دارد راه استدلال دوشاخهای بالا را سد کند. مطابق نظریة او، هر رخداد ارادی محصول زنجیرهای از رخدادهاست که در نهایت، عامل آن رخداد ایجاد کرده است و خود این عامل معلول چیز دیگری نیست. در این مقاله، پس از بیان نظریة چیزهلم و پاسخ او به برخی منتقدان، ایرادهایی به نظریة او وارد میشود که کفایت این نظریه را به شدت به چالش میکشند.
واژههای کلیدی: اختیار,مسئولیت اخلاقی,موجبیتگرایی,ناموجبیتگرایی,علیت رخدادی,علیت عاملی
https://method.rihu.ac.ir/article_401.html
https://method.rihu.ac.ir/article_401_cc7953e7f2b20ae459037819c32a3b49.pdf
پژوهشگاه حوزه و دانشگاه
روش شناسی علوم انسانی
1608-7070
2588-5774
15
60
2009
10
22
روششناسی مستندسازی تجربیات سیاستی (دانش ضمنی)؛ تلفیقی از مدل کشف، تنقیح و تجرید با مدل مرحلهای سیاستگذاری عمومی
75
98
FA
کیومرث
اشتریان
email: ashtarian@ut.ac.ir
چکیده
تجربه عنصر اساسی در دانش ضمنی است که توجه روزافزونی را در سیاستگذاری بخش عمومی به خود جلب کرده است. این مقاله در پی ارائه روششناسی مستندسازی دانشهای ضمنی و تجربیات سیاستی، در سازمانهای عمومی، بر اساس ترکیبی از مدل اکتشاف، تنقیح و تجرید با مدل مرحلهای سیاستگذاری عمومی است.
در این مقاله نخست، به مبانی روششناسانة دانش ضمنی میپردازیم و نشان میدهیم که تکثرگرایی روششناختی، در مقابل پوزیتیویسم، بنیان مناسبتری برای سیاستگذاری خواهد بود. سپس دربارة روششناسی گزارشهای مستندسازی بحث کرد و تشریح مسئله تکالیف قانونی، سابقة تحلیلی از اقدامات پیشین، تحلیل و ارائة راهحل و در نهایت ارزیابی نهایی از اجرای طرح، بر اساس شاخصهای مورد نظر را مطرح خواهیم کرد.
در این مقاله، یک تجربة اجرایی مطالعه شده، جوهرة مدیریتی آن کشف و در پرتو نظریههای مرتبط نقادی و تنقیح میشود تا آماده ارتقا به سطحی نظری شود. سپس تجریدی نظری انجام میشود تا مدل مدیریتی مورد نظر فراهم گردد. در پایان، این تجربه در قالب مدل مرحلهای سیاستگذاری عمومی تشریح میشود.
واژههای کلیدی: روششناسی,پوزیتیویسم,تکثرگرایی روشی,دانش ضمنی,سیاستگذاری بخش عمومی
https://method.rihu.ac.ir/article_402.html
https://method.rihu.ac.ir/article_402_ed7ce330f75a5abbcc2613bb9d459d61.pdf
پژوهشگاه حوزه و دانشگاه
روش شناسی علوم انسانی
1608-7070
2588-5774
15
60
2009
10
22
ناتوانی آزمونهای آماری متعارف در ارزیابی فرضیاتِ علّی به شکل شرط لازم و شرط کافی
99
119
FA
محمدرضا
طالبان
email: taleban@yahoo.com
چکیده
در علوم اجتماعی، بسیاری از فرضیات علّی به شکل شرط لازم و/ یا کافی وجود دارند. با توجه به اهمیت این فرضیات لازم است به چگونگی ارزیابی تجربی یا روشهای آزمون آنها توجه شود. محققانی که فرضیات علّی به شکل شرط لازم و/ یا کافی را به صورت کمّی میآزمایند، معمولاً توجه ندارند که تکنیکهای آماریشان برای آزمون اینگونه فرضیات مناسب هستند یا خیر؟ از آنجا که کتابهای درسی در حوزة روشهای آماری، به فرضیات شرط لازم و/ یا کافی و چگونگی آزمون آنها اشارهای نکردهاند، محققان کمّی از همان رویههای متعارف آماری که برای فرضیات غیر شرط لازم و/ یا غیر شرط کافی بهکار گرفته میشود، برای آزمون فرضیات شرط لازم و/ یا کافی استفاده میکنند. این مقاله نشان میدهد با توجه به ویژگیهای فرضیات شرط لازم و/ یا کافی، رویههای متعارف آماری نمیتوانند پاسخهای معتبری ارائه دهند؛ به همین سبب ممکن است برای فرضیة شرط لازم و/ یا کافی در تحقیق تجربی، از دادههایی تأیید آماری به دست آوریم که یک مشاهدة ساده نشان دهد این دادهها از آن فرضیه حمایت نمیکنند.
واژههای کلیدی: شرط لازم,شرط کافی,آزمونهای آماری,نظریة نوعشناسانه,مجموعههای فازی
https://method.rihu.ac.ir/article_403.html
https://method.rihu.ac.ir/article_403_993939cb349a3ccc9c5a93fb3b397237.pdf
پژوهشگاه حوزه و دانشگاه
روش شناسی علوم انسانی
1608-7070
2588-5774
15
60
2009
10
22
آیا آزمایشهای فکری استدلال هستند؟
121
144
FA
فهیمه
ابراهیمی تیرتاش
email: ebrahimi_f85@yahoo.com
چکیده
آزمایش فکری ابزاری ابتکاری است که نقش مهمی در حوزههای مختلف علوم (اعم از علوم عقلی و علوم تجربی طبیعی و انسانی) ایفا میکند. مهمترین ویژگی این آزمایشها آن است که بدون دادة تجربی تازهای، ما را به شرایط معرفتی جدیدی میرساند و میتواند نظر ما را در مورد یک نظریه تغییر دهد. دربارة نحوة عملکرد آزمایشهای فکری، دیدگاههای مختلفی وجود دارند. در این مقاله، ابتدا نمونههایی از آزمایش فکری و ویژگیهای آنها ارائه و سپس دیدگاه استدلالی نورتن تشریح میشود که یکی از مشهورترین دیدگاهها دربارة آزمایش فکری است. در ادامة انتقادات سه تن از منتقدان اصلی دیدگاه استدلالی ارائه شده، در پایان نشان داده میشود با وجود مزایای بسیار دیدگاه استدلالی، نورتن باید نظر خود را مبنی بر اینکه در آزمایش فکری از تجربه فراتر نمیرویم، تعدیل کند.
واژههای کلیدی: آزمایش فکری,پاد آزمایش فکری,استدلال,منطق عام,استدلال استقرایی,تجربهگرایی,افلاطونگرایی
https://method.rihu.ac.ir/article_404.html
https://method.rihu.ac.ir/article_404_a239616bf5e5dcbc791ff10ad5b1916b.pdf