2024-03-29T10:08:50Z
https://method.rihu.ac.ir/?_action=export&rf=summon&issue=50
روش شناسی علوم انسانی
1608-7070
1608-7070
1391
18
72
مواجهه دیندارانه با علوم جدید
محمد
فنایی اشکوری
بحث از نسبت علم و دین و مناقشات برخاسته از آن در غرب مسیحی و مادی، تاریخی پرماجرا دارد. پس از تفوق علم و به حاشیه رفتن دین در عصر جدید، تفکر مادی بر ابعاد مختلف حیات بشری از جمله بر جهانبینی علمی غلبه یافت. غلبه نگرش مادی به هستی و حیات منتهی به ظهور بحرانهای گوناگونی شد که بشر کنونی از آن رنج میبرد. به گمان برخی، علم جدید در بستر تفکر و نظام ارزشی مادی روییده و تناسبی با تفکر و نظام ارزشی اسلامی ندارد. از اینجاست که بحث اسلامی سازی علم یا تولید علم اسلامی طرح میشود. دراین مقاله با توجه به مبانی و اصول معرفت شناختی در تفکر اسلامی، نزاع معرفت علمی و دینی بطور اجمال بررسی و دیدگاه مقبول در نحوه مواجهه با علم جدید طرح گردیده است. علم جدید تا آنجا که مستند به معیارهای عقلانی و موجه باشد پذیرفتنی است، اما نباید جهانبینی و فرهنگ مادی را به نام علم تلقی به قبول کرد.
علم
دین
علوم طبیعی
علوم انسانی
تعارض علم و دین
اسلامی سازی
بومیسازی
2013
01
20
7
30
https://method.rihu.ac.ir/article_188_ed8191a325a846c131399dd418de8443.pdf
روش شناسی علوم انسانی
1608-7070
1608-7070
1391
18
72
مقایسه مبانی فلسفی علم دینی و علم طبیعتگرایانه
ابراهیم
آزادگان
در این مقاله ابتدا نشان میدهیم که در مقام پردازش، انتخاب و بررسی نظریههای علمی، دانشمندان تحت تأثیر جهانبینی خود عمل میکنند و این تأثیر هم در بعد نظری یعنی در شکلگیری و تنظیم نظریه و هم در بعد عملی یعنی در کاربرد نظریه در ایجاد فناوری و یا کاربرد آن در شکلدهی نظام فکری فرد و جامعه، بروز و ظهور دارد. در قدم بعدی به رابطهی دوجهانبینی اصلی رقیب، یعنی جهانبینی طبیعتگرایانه و جهانبینی دینی (جهانبینی توحیدی) با علم میپردازیم. در این بخش با تأکید بر آرای پلانتینگا و گلشنی، نشان داده خواهد شد که هم از نظر قدرت تأیید و توجیه نمودن نظریههای علمی و هم از نظر تأیید شدن توسط دادههای علمی، جهانبینی دینی بر جهانبینی طبیعتگرایانه برتری دارد. مآلا به این نتیجه خواهیم رسید که علم دینی نه تنها ممکن است بلکه تلاش در راستای ایجاد و پیشبرد آن تلاشی معقول است.
جهانبینی
طبیعتگرایی
توحید
پلانتینگا
گلشنی
2013
01
20
31
54
https://method.rihu.ac.ir/article_189_fdb7813d34e37a31dec5f0f24bc89366.pdf
روش شناسی علوم انسانی
1608-7070
1608-7070
1391
18
72
مقایسه آراء سید حسین نصر و پاول فایرابند در بارهی جامعهی علمی آرمانی
زهرا
زرگر
سید
حسن حسینی
مصطفی
تقوی
توجه جامعهی جهانی به آثار مخرب علم مدرن در کنار سلطه و نفوذ علم مدرن در نظامهای آموزشی و حکومتی، موجب شده تا برخی اندیشمندان به فکر لزوم برونرفت از وضع موجود بیفتند. سیدحسین نصر و پاول فایرابند با وجود تفاوت حوزهی پژوهشیشان متفقا علم مدرن را نقد کرده و تصویری از جامعه علمی آرمانی رسم کردهاند. استراتژی نصر، احیای علوم رایج در دوران قبل از علم مدرن است. علومی که منافع مادیشان در هماهنگی با کل طبیعت بوده، نیازهای معنوی انسان را نیز برآورده میکردند. اما فایرابند معتقد است باید از آنچه مایهی سرسپردگی به علم مدرن است، عبور کنیم و به سمت تشکیل جامعهای برویم که در آن نه تنها علم، بلکه هیچ ایدئولوژی دیگری دارای جایگاه برتر نیست. در این مقاله با مروری بر آراء ایشان در باب جامعهی علمی آرمانی، تفاوتهای ایشان تحلیل شده و در نهایت آراءشان با رویکرد کاربردی ارزیابی شده است.
جامعهی علمی آرمانی
سنتگرایی
آنارشیزم
مدرنیته
عقلانیت
2013
01
20
55
79
https://method.rihu.ac.ir/article_190_c28a9da8298c6b1da797615a45e92578.pdf
روش شناسی علوم انسانی
1608-7070
1608-7070
1391
18
72
مدل روششناختی نظریهپردازی در علوم انسانی اسلامی
مجید
کافی
غلامرضا
جمشیدی ها
برای تولید علوم انسانی اسلامی با هر رویکردی باید از قرآن استفاده کرد. به خصوص رویکردهایی که با تولید نظریه درصدد تولید علوم انسانی اسلامی هستند، یعنی تولید علم با استفاده از قرآن در مقام گردآوری، ساخت فرضیه، نظریهپردازی،... بیشتر نیاز به استفاده از آیات قرآن دارند. اما با چه روشی میتوان در مقام نظریهپردازی از قرآن استفاده کرد؟ به عبارت دیگر چگونه میتوان از قرآن به نظریهپردازی نائل شد؟ مکانیسم و سازوکار نظریهپردازی از قرآن چیست؟ برای پاسخگویی به این سؤال بین سه روش تفسیر موضوعی، تحلیل محتوا و مبناشناسی ترکیب کردهام و به مدل ترکیبی روششناختی که آن را «روش مبناشناسی» (روش شناخت مبانی جامعه) نامیدهام، دست یافتم. این تحقیق درصدد است ضمن توضیح هر یک از این سه روش، به مدلی ترکیبی برای نظریهپردازی در مطالعات انسانی ـ اسلامی از قرآن دست یابد.
تفسیر موضوعی
تحلیل محتوا
روش مبناشناسی
مبناشناسی
مفهومپردازی باز
مفهومپردازی محوری
مفهومپردازی انتخابی
2013
01
20
81
109
https://method.rihu.ac.ir/article_191_ba2af6891cc132860097c0c70b1e4114.pdf
روش شناسی علوم انسانی
1608-7070
1608-7070
1391
18
72
بررسی دیدگاه عملگرایانه ونفراسن در تبیین و تطبیق آن با عملگرایی سنتی
منصور
نصیری
ونفراسن از برجستهترین فیلسوفان علم در عصر حاضر و بنیانگذار مکتب «تجربهگرایی سازنده» است. بررسی نظریه او در مسئله تبیین، از این جهت اهمیت دارد که وی با نقد نظریههای صورتگرا شورید و تمرکز اصلی دیدگاهش را بر توجه به نقش امور غیرصوری، به ویژه بستر، قرار داد. نظریه او در تبیین، یکی از برجستهترین نظریههای غیرصورتگرا تلقی میشود. نظریههای رایج تبیین را رابطه میان نظریه و واقع میدانند؛ ونفراسن این تصور را نادرست میداند و تبیین را رابطه میان سه چیز معرفی می کند: نظریه، واقع، و بستر: در واقع، یک نظریه یک واقعیت را بسته به یک بستر خاص تبیین میکند. ونفراسن به ویژه بستری را که در آن تبیین تقاضا و ارائه میشود بسیار مهم میداند. در مقاله حاضر، ضمن بررسی ابعاد گوناگون نظریه ونفراسن درباره تبیین، تفاوت دیدگاه وی با طرفداران عملگرایی رایج و نیز برخی نتایج و نقدهای این نظریه را بیان خواهیم کرد.
تبیین
بستر تبیین
ون فراسن
پرسشهای چرادار
عملگرایی
بسترگرایی
صورتگرایی
2013
02
16
111
134
https://method.rihu.ac.ir/article_192_a977998da633e37439954e30d77143a2.pdf
روش شناسی علوم انسانی
1608-7070
1608-7070
1391
18
72
تحلیل محتوای کیفیِ قیاسی و بهرهگیری از آموزههای اسلامی در علوم اجتماعی
علیرضا
محسنی تبریزی
علی
سلیمی
مراجعه به متون مقدس اسلامی بر اساس پرسشهای علوم اجتماعی، یک راه بهرهگیری از آموزههای اسلامی و زمینهساز نظریهپردازی دینی در این حوزه است. این جستار، به اختصار، به بررسی کاستیها، بایستهها و مزایای روشها و فنونی میپردازد که در علوم اسلامی و اجتماعی برای دستیابی به پاسخهای معتبر این متون بدان پرسشها مطرحاند. تحلیل محتوای کیفی قیاسی که دانش موجود را برای فهم متون به کار میگیرد، به عنوان رویکرد روشی متناسب با اینگونه پژوهشها برگزیده است؛ و میکوشد قابلیتهای آن را در برآوردن این مهم و، بهویژه، رعایت ضوابطی بیازماید که علوم اسلامی برای فهم معتبر متون مقدس قائلند. یافتهها نشان میدهند این رویکرد، ویژگیهای لازم را برای این فهم و ظرفیت پرهیز از کاستیها، رعایت بایستهها و بهرهگیری از مزایای یاد شده را دارد؛ و در صورت حصول این معیارها میتواند زمینهساز تفسیری از این متون باشد که از نگاه هر دو حوزه، روایی و پایایی لازم را دارد.
متون مقدس اسلامی (قرآن
حدیث)
علوم اجتماعی
تحلیل محتوا (کیفی قیاسی)
تفسیر (علمی)
فقه الحدیث
2013
02
16
135
159
https://method.rihu.ac.ir/article_193_a6047f956e3b39a9a9d42d3799418a91.pdf