بررسی دلالت‌های واقع‌گرایی انتقادی در تدوین دستور کار خط‌مشی‌‌گذاری علم، فناوری و نوآوری؛ موردکاوی اسناد افق 2020 و اقتصاد زیستی 2030 اروپا

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 استاد دانشگاه تربیت مدرس

2 استادیار / دانشگاه تهران

3 استادیار دانشگاه صنعتی شریف/گروه فلسفه علم

4 عضو هیئت علمی دانشکده مدیریت دانشگاه تهران

5 دانشکده مدیریت دانشگاه تهران ؛ دانسجوی دکتری

چکیده

دلالت­پژوهی فلسفی یکی از سنت­های پژوهشی متداول در گستره علوم اجتماعی است. در این روش­شناسی، پژوهشگران در رشته­های مختلف از فلسفه­های علوم اجتماعی، دلالت­هایی را برای رشته تخصصی خود می­یابند. یکی از فلسفه­های جدید که به واسطه قدرت تبیینی و رهایی­بخش مورد توجه رشته­های مختلف در علوم اجتماعی و انسانی قرار گرفته است، واقع­گرایی انتقادی است.
هدف این مقاله، برشمردن دلالت­های این رویکرد شناخت­شناسانه یا سنت پژوهشی برای خط­مشی­گذاری علم، فناوری و نوآوری است، اگرچه کانون تمرکز بر مرحله «دستورکارگذاری» در چرخه خط­مشی­گذاری استوار است. این مطالعه با اتکاء به واقع‌گرایی انتقادی «روی بسکار» به تحلیل محتوایی دو سند افق 2020 و اقتصاد زیستی 2030 اروپا پرداخته است.
مجموعه دلالت‌های استخراجی پژوهش نشان داد که واقع‌گرایی انتقادی، نظام خط‌مشی‌گذاری علم و فناوری را به فضای واقع‌بینانه‌تری رهنمون کرده، مولفه­های مهمی همچون فضا-زمان، مفهوم-کنش و نظام معانی را نیز به متغیرهای تصمیم می­افزاید. مؤلفه اخیر در کنار مفهوم جوامع زبانی، قدرت تبیین بهتری از خط­مشی­گذاری در نظام نوآوری بخشی یا فناورانه را در مقایسه با دیگر سنت‌های پژوهشی به نمایش می­گذارد.

کلیدواژه‌ها


اسمیت، کوین بی و لاریمر، کریستوفر دابلیو (1392)، درآمدی بر نظریه خط­مشی­گذاری عمومی؛ تقابل نظری عقلانیت­گراها و فرااثبات­گراها، ترجمه حسن دانایی­فرد، تهران: صفار. 
افروغ، عماد (1394)، شرحی بر دیالکتیک روی بسکار، تهران: نشر علم.
الوانی، سید مهدی و محمدحسین هاشمیان (1387)، «بازخوانی دانش سیاست­گذاری در زمینه­ پست­مدرنیسم: شکل­گیری خط­مشی در عصر پست­مدرن»، روش شناسی علوم انسانی، 14(56)، 99-122.
بارل، گیبسون و مورگان، گارث (1386)، نظریه­هاى کلان جامعه­شناختى و تجزیه و تحلیل سازمان، ترجمه محمدتقی نوروزی، تهران: سمت.
بل، وندل (1389)، مبانی آینده پژوهی؛ علم انسانی برای عصر جدید، ترجمه مصطفی تقوی و محسن محقق، جلد اول، تهران: انتشارات موسسه آموزشی و تحقیقاتی صنایع دفاعی و مرکز آینده پژوهی علوم و فناوری دفاعی.  
بلیکی، نورمن (1393)، پارادایم­های تحقیق در علوم انسانی، ترجمه سیدحمیدرضا حسنی، محمدتقی ایمان و سید مسعود ماجدی، تهران: پژوهشگاه حوزه ودانشگاه.
بهاری، مجتبی (1390)، واقع­گرایی انتقادی و آینده پژوهی: تاثیر روی بسکر بر سهیل عنایت­الله، پایان­نامه کارشناسی ارشد، تهران: دانشگاه صنعتی شریف.
تسوکاس، هریدیموس و چیا، رابرت (1394)، فلسفه و نظریه سازمان، ترجمه حسن دانائی‌فرد و حسین کاظمی، جلد اول، تهران: نشر مهربان.
توحیدی نسب، زینب و مرضیه فروزنده (1392)، رئالیسم انتقادی؛ هستی­شناسی اجتماعی و امکان وارسی تجربی در علوم اجتماعی. قم: بوستان کتاب. 
تید، جو و بَسَنت، جان (1391)، مدیریت نوآوری (ویراست چهارم)، ترجمه محمدرضا آراستی، سید کامران باقری، مرضیه رستمی، سیاوش ملکی­فر و جواد نوری، جلد اول، تهران: موسسه خدمات فرهنگی رسا.
جانسون، فیل و دوبرلی، ژوان (1391)، فهم مبانی فلسفی پژوهش­های مدیریت، ترجمه دکتر حسن دانایی­فرد، علی نوری و سیدحسین کاظمی، تهران: موسسه کتاب مهربان نشر.
چمینید، کریستینا و ادکوئیست، چارلز (1393)، مبانی منطقی برای مداخلات سیاست­گذاری عمومی در فرآیند نوآوری: رویکرد سیستم­های نوآوری، در راد اسمیتز، استفان کوهلمان و فیلیپ شپیرا (ویراستاران)، سیاست نوآوری در تئوری و عمل (ص142-170)، ترجمه سیدسروش قاض نوری و ماندانا آزادگان مهر، اصفهان: انتشارات دارخوین.
دانایی­فرد، حسن (1386)، «پارادایم­های رقیب در علم سازمان و مدیریت: رویکرد تطبیقی به هستی­شناسی، شناخت­شناسی و روش­شناسی»، دوفصلنامه راهبردهای بازرگانی (دانشور رفتار)، 1(26)، 89-104.
__________ (1395)، «روش­شناسی مطالعات دلالت­پژوهی در علوم اجتماعی و انسانی: بنیان­ها، تعاریف، اهمیت، رویکردها و مراحل اجرا»، روش­شناسی علوم انسانی، 22(86)، 39-72.
دنکبار، بن. و ویسرز، جیرت (1393)، نقش در حال تغییر بنگاه­ها، در راد اسمیتز، استفان کوهلمان و فیلیپ شپیرا (ویراستاران)، سیاست نوآوری در تئوری و عمل (ص 79-115)، ترجمه سیدسروش قاض نوری و ماندانا آزادگان مهر، اصفهان: انتشارات دارخوین.
ساباتیه، پل. ای. و ویبل، کریستوفر ام. (1393)، چارچوب ائتلاف مدافع، در پل. ای. ساباتیه، نظریه­های فرآیند خط­مشی عمومی (ص351-406)، ترجمه حسن دانایی­فرد، تهران: انتشارات صفار.
سایر، آندرو (1393)، روش در علوم اجتماعی، رویکردی رئالیستی، ترجمه عماد افروغ، چاپ سوم، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. 
شفریتز، جی ام. و بوریک، کریستوفر پی. (1390)، سیاست­گذاری عمومی در ایالت متحده امریکا، ترجمه دکتر حمیدرضا ملک­محمدی، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق (ع).
کوزنز، سوزان. ای. (1393)، نوآوری و نابرابری، در راد اسمیتز، استفان کوهلمان و فیلیپ شپیرا (ویراستاران)، سیاست نوآوری در تئوری و عمل (ص502-536)، ترجمه سیدسروش قاض نوری و ماندانا آزادگان مهر، اصفهان: انتشارات دارخوین.
کوهلمان، استفان، شپیرا، فیلیپ و اسمیتز، راد. (1393)، مقدمه: دیدگاه سیستمی به سیاست نوآوری، در راد اسمیتز، استفان کوهلمان و فیلیپ شپیرا (ویراستاران)، سیاست نوآوری در تئوری و عمل (ص9-41)، ترجمه سیدسروش قاض نوری و ماندانا آزادگان مهر، اصفهان: انتشارات دارخوین.
گائینی، ابوالفضل و امیر حسین­زاده (1391)، «پارادایم­های سه­گانه اثبات­گرایی، تفسیری و هرمنوتیک در مطالعات مدیریت و سازمان»، راهبرد فرهنگ، ش19، 103-138.  
مارتین، بن آر. (1392)، سیر تطوری سیاست علم و مطالعات نوآوری، ترجمه فریبا نیک­سیرت، تهران: مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور.
مارتین، بن آر. (1393)، درون سیستم علمی عمومی: مدهای در حال تغییر دانش، در راد اسمیتز، استفان کوهلمان و فیلیپ شپیرا (ویراستاران)، سیاست نوآوری در تئوری و عمل (ص44-78)، ترجمه سیدسروش قاض نوری و ماندانا آزادگان مهر، اصفهان: انتشارات دارخوین.
محمدپور، احمد (1389)، روشدرروش:دربارهساختمعرفتدرعلوم انسانی. تهران:  جامعه‌شناسان.
Anderson, P., (1999), “Perspective: Complexity Theory and Organization Science, Organization Science, 10(3), 216-232.
Atkinson, C. & Lucas, R., (2013), “Policy and Gender in Adult Social Care Work”, Public Administration, 91(1), 159-173.
Benton, T., & Craib, I., (2011), Philosophy of Social Science: The Philosophical Foundations of Social Thought (2nd edition), New York, NY: Palgrave Macmillan.
Bhaskar, R. & Lawson, T., (2013), Introduction: Basic texts and developments in M. Archer, R. Bhaskar, A. Collier, T. Lawson & A. Norrie (2013), Critical Realism: Essential Readings (pp.3-15), London: Routledge.
Bhaskar, R., (1975), A Realist Theory of Science, London: Routledge.
Bhaskar, R., (1979), The Possibility of Naturalism, a Philosophical Critique of the Contemporary Human Science (3rd edition), London: Routledge.
Bhaskar, R., (1983), Dialecical Materialism and Human Emancipation, London: New Left Books.
Bhaskar, R., (1986), Scientific Realism and Human Emancipation, London: Verso.
Collier, A., (1994), Critical Realism: An Introduction to Roy Bhaskar's Philosophy, London: Verso.
Crotty, M., (1998), The Foundations of Social Research: Meaning and Perspective in the Research Process, London: Sage Publications.
Danermark, B., EkstrÖm, M., Jakobsen, L., & karlsson, J. CH., (2002), Explaining Society: An Introduction to Critical Realism in the Social Sciences, London: Routledge.
Dixon, J. & Dogan, R., (2005), “The Contending Perspectives on Public Management: A Philosophical Investigation”, International Public Management Journal, 8(1), 1–22.
Durkheim, É., (1953), Sociology and Philosophy, London: Cohen & West.
Easton, G., (2010), “Critical Realism in Case Study Research”, Industrial Marketing Management, 39(1), 118-128.
Frowe, I., (2001), “Language and Educational Research”, Journal of Philosophy and Education, 35(2), 175-186.
Harré, R., (1970), The Principles of Scientific Thinking, London: McMillian.
Higgs, J., (2001), Charting Standpoints in Qualitative Research, In H. Byrne-Armstrong, J. Higgs & D. Horsefall (eds), Critical Moments in Qualitative Research (pp. 44-67). Oxford: Butterworth-Heinemann.
Jann, W. & Wegrich, K., (2007), Theories of the Policy Cycle. In F. Fischer, G. J. Miller & Sidney, M.S. (Eds.), Handbook of Public Policy Analysis: Theory, Politics, And Methods (pp. 43-62), Ohio: CRC Press.
Kiel, L. D., & Elliott, E. W., (1996), Chaos Theory in the Social Sciences: Foundations and Applications, Michigan: university of Michigan Press.
Leca, B., & Naccache, P., (2006), “A Critical Realist Approach to Institutional Entrepreneurship”, Organization, 13(5), 627-651.
Lincoln, Y.S. & Guba, E. G., (1985), Naturalistic Inquiry, Newbury Park, CA: Sage Publications Inc.   
Mingers, J., Mutch, A., & Willcocks, L., (2013), “Critical Realism in Information Systems Research”, MIS Quarterly, 37(3), 795-802.
Neuman, W. L., (2006), Social Research Methods: Qualitative and Quantitative Approaches (Sixth edition), Boston: Allyn and Bacon.
Outhwaite, W., (1987), New Philosophies of Social Science: Realism, Hermeneutics, and Critical Theory, London: McMillan.
Patomäki, H. (2006), “Realist Ontology for Futures Studies”, Journal of Critical Realism, 5(1), 1-31.
Sayer, A., (2000), Realism and Social Science, London: Sage publication ltd.
Schneider, M., & Somers, M., (2006), “Organizations as Complex Adaptive Systems: Implications Of Complexity Theory For Leadership Research”, The Leadership Quarterly, 17(4), 351-365.
Stockdale, M. S., & Crosby, F. J., (2004), The Psychology and Management of Workplace Diversity, Blackwell Publishing.
Tapio, P. & Hietanen, O., (2002), “Epistemology and Public Policy: Using a New Typology to Analyze the Paradigm shift in Finnish Transport Futures Studies”, Futures, 34, 597–620. 
Tsoukas, H. & Knudsen, C., (Eds) (2003), The Oxford Handbook of Organization Theory: Meta-theoretical Perspectives, New York: Oxford University Press.
Whetsell, T. A., & Shields, P. M., (2015), “The dynamics of Positivism in the Study of Public Administration: A Brief Intellectual History and Reappraisal”, Administration & Society, 47(4): 416-446.
Bach, L., & Matt, M., (2005), From Economic Foundations to S&T Policy Tools: a Comparative Analysis of the Dominant Paradigms, In M. matt and P. Lierena (Eds), Innovation Policy in a Knowledge-Based Economy: Theory and Practice (pp. 17-45), Berlin Heidelberg: Springer-verlag.
Loff, B., (2003), “Debate that "This house believes the essential drug concept hinders the effective deployment of drugs in developing countries"-Patents and access to essential drugs”, Transactions of the Royal Society of Tropical Medicine and Hygiene, 97(1), 6-9.
European Commission, (2010), Commission Staff Working Document. Lisbon Strategy Evaluation Document, SEC 114 final. Brussels. 2 February 2010, Accessed at http://ec.europa.eu/europe2020/pdf/lisbon_strategy_evaluation_en.pdf
OECD (2009), The Bioeconomy to 2030: Designing a Policy Agenda, Paris: OECD.
Bell, W., & Olick, J. K., (1989), “An Epistemology for The Futures Field: Problems and Possibilities of Prediction”, Futures, 21(2), 115-135.
Hjern, B., & Hull, C., (1982), “Implementation Research as Empirical Constitutionalism”, European Journal of Political Research, 10(2), 105-115.
DeLeon, P., (1999), “The Missing Link Revisited: Contemporary Implementation Research”, Policy Studies Review, 16, 311–339.