تحلیلی بر کاربست نظریه ها و مفاهیم علوم اجتماعی در فرایند نظریه پردازی قرآنی/دینی

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

2 موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)

3 دانشجوی دکتری پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

چکیده

مطالعاتی که تلاش دارند بر مبنای متون دینی وارد نظریه‏پردازی در حوزه علوم اجتماعی شوند، در ظاهر هویتی دوگانه دارند که حضور نظریه‌ها و مفاهیم علوم اجتماعی در آنها پررنگ است. مسئله اصلی این نوشتار، بررسی چگونگی تعامل مطالعات دینی، به محوریت قرآن، با نظریه‌ها و مفاهیم علوم اجتماعی است. برای دستیابی به این امر، دو نمونه از آثار تحقیقی به مثابه دو شیوه از کاربست نظریه‌های علوم اجتماعی در مطالعات قرآنی/ دینی بررسی و ارزیابی می‏شود. این امر، نیازمند یک روش تحلیلی قیاسی ـ استقرایی مقایسه‌‌ای است که با تکیه بر الگوی نظریه‌سازی در علوم اجتماعی انجام می‌شود. نتیجه ارزیابی نمونه‌ها نشان می‌دهد مهم‌ترین کاربست مثبت رجوع به نظریه‌های علوم اجتماعی در مطالعات قرآنی/ دینی، غنی‌سازی پرسش‌های تحقیق و کمک به استنطاق از قرآن در راستای ارائه نظریه‌های بنیادین قرآنی است. همچنین مهم‌ترین آسیب، تحمیل آرای بیرونی بر قرآن و متون دینی است.

کلیدواژه‌ها


1-ابن طاووس، على بن موسى(1409ق)، إقبال الأعمال، دار الکتب الإسلامیه، تهران، چ2.
2-ایمان، محمدتقی(‌‌1394)، فلسفه روش تحقیق در علوم انسانی. پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم، چ3.
3-(1396)، هویت معرفت علمی علوم انسانی در ایران. پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی، تهران، چ2.
4-باربور، ایان(‌‌1393)، علم و دین. ترجمه: بهاء الدین خرمشاهی، مؤسسه نشر دانشگاهی، تهران، چ9.
5-برت، ادوین آرتور(‌‌1369)، مبانی مابعدالطبیعی علوم نوین. ترجمه: عبدالکریم سروش، انتشارات علمی-فرهنگی و مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، چ1.
6-بلیکی، نورمن(‌‌1384)، طراحی پژوهش‌های اجتماعی. ترجمه: حسن چاوشیان، تهران، نشر نی، چ1.
7-،(‌‌1395)، پارادایمهای تحقیق در علوم انسانی. ترجمه: حسنی، سید حمیدرضا، ایمان، محمدتقی، ماجدی، سید مسعود، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم، چ2.
8-جانکر، جان و پنینک، بارتجان(1394)، ماهیت روش‏شناسی تحقیق، ترجمه: محمدتقی ایمان و عبدالرضا امانیفر، چ1، شیراز، دانشگاه شیراز.
9-حسنی، سیدحمیدرضا و موسوی، هادی(‌‌1395)، انسان‌‌کنش‌‌شناسی پوزیتیویستی، به مثابه مبانی انسان‌‌شناختی آگوست کنت و امیل دورکیم. پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم، چ1.
10-راگ، دبرا و بیکمن، لئونارد(‌‌1392)، روش‌های کاربردی پژوهش اجتماعی. پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات، تهران.
11-راین، آلن(‌‌1382)، فلسفه علوم انسانی. ترجمه: عبدالکریم سروش، موسسه فرهنگی صراط، تهران، چ3.
12-سعیدی روشن، محمدباقر(‌‌1397)، معنا، واقع و صدق در گزارههای دینی. سمت و پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم، چ1.
‌13-‌شجاعی، محمدصادق (‌‌1393) ، ساختار شخصیت از دیدگاه اسلام در چارچوب رویکرد صفات. رساله دکتری، استادان راهنما: جان‌بزرگی، مسعود؛ عسگری، علی، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم.
14-،(1395)،«ساختار شخصیت براساس منابع اسلامی در چارچوب رویکرد صفات(گزارش مطالعه کیفی. تحقیقات بنیادین علوم اجتماعی، ش: 1، بهار.
15- و همکاران(‌‌1393)،«کاربرد نظریه حوزه‌های معنایی در مطالعات واژگانی ساختار شخصیت بر پایه منابع اسلامی». مطالعات اسلام و روان‌شناسی، ش: 15، پاییز و زمستان.
16-صدر، سیدمحمدباقر(‌‌1400ق)، المدرسة القرآنیة (‌‌موسوعة شهید صدر، ج 19). مرکز الأبحاث و الدراسات التخصّصیّة للشهید الصدر، قم، چ1.
17-کوفی، مفضل بن عمر(بی‏تا)، توحید المفضل. ترجمه: کاظم مظفر، داورى، چ3.
‌18-‌لی، مای (‌‌1368) ، ساخت، پدیدآیی و تحول شخصیت. ترجمه: محمود منصور، دانشگاه تهران، تهران، بیچا.
19-لینوننبرگ، فردریک سی و آیربای، بِورلی. 1390. روشهای تحقیق و نگارش پایان نامه در علوم اجتماعی، علوم رفتاری و مدیریت. تهران : سازمان انتشارات جهاد دانشگاهی.
20-هسه بایبر، شارلن نگی(‌‌1396)، روش تحقیق آمیخته (‌‌به هم پیوستن نظریه با عمل). ترجمه: مقصود فراستخواه و زینب ترکمان، مؤسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی، تهران، چ2.
21-هیوم، دیوید(‌‌1395)، رسالهای درباره طبیعت آدمی. ترجمه: جلال پیکانی، ققنوس، تهران، چ1.
‌22-واعظی، احمد (‌‌1390) ، نظریه تفسیر متن. پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم، چ1.
 
23-Dickson, Adom & Emad Kamil, Hussein & Adu--Agyem, Agyem (2018), "Theoretical and Conceptual Framework: Mandatory Ingredients of A Quality Research". International Journal of Scientific Research, January.
25-https://www.merriamـwebster.com/dictionary/socialscience(‌‌2018)
26-Lightman, Bernard (1997), Victorian Science in Context. The University of Chicago.
27-Sutton, Robert I & Staw, Barry M (1995), "What Theory Is Not". Administrative Science Quarterly, vol: 40. Sep, 371-384.