روش‎شناسی حداقلی بسکار: استدلالی علیه نسبی‎گرایی

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناسی ارشد فلسفه علم دانشگاه شرف

2 عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی شریف، گروه فلسفه علم، تهران، ایران.

چکیده

ارائۀ معیاری جهان‎شمول و فراتاریخی همواره مورد توجه معقول‎گرایان بوده تا با تکیه بر آن، به ارزیابی نظریه‎ها پرداخته و ملاکی برای تمیز علم از شبه‎علم ارائه دهند. این تلاش که تاکنون نتیجه‎ای در پِی نداشته‎، همواره مورد انتقاد نسبی‎گرایان واقع ‎شده است؛ نسبی‎گرایانی که با انفسی خواندنِ هرگونه مستمسکی برای ارزیابی و انتخابِ نظریه‎های علمی، از جمله مشاهدات، آنها را مُتأثّر از عوامل اجتماعی و قدرت‎های سیاسی می‎دانند.
روی بسکار که برخلاف رویکرد معقول‎گرایان، قائل به معیاری آفاقی برای تمیز علم از شبه‎علم نیست، با توصیفی لایه‎مند از طبیعت، شناخت جهان را منوط به کُنشِ هدفمند و خلّاقانه با آن می‎داند. او فعالیت علمی را مبتنی بر گمانه‎زنی‎ها و نظریه‎پردازی‎ها در خصوصِ مکانیسم‎های لایه‎های زیرین و به آزمونِ گذاشتن آنها در آزمایشگاه دانسته و با رویکرد خاص خود به دفاع از معقولیت علم می‎پردازد.
در این مقاله ضمنِ اشاره به مناقشۀ معقول‎گرا و نسبی‎گرا و شرحِ روایتِ معقول بسکار از فعالیت علمی، استدلال خواهیم کرد که توصیف بسکار از فعالیت علمی، توجه به قوای علّی اشیاء و اهتمام ویژۀ او به آزمایش، کُدی روش‎شناختی به نام آزمایش‎گری در دلِ خود دارد که هم موضعی را علیه نسبی‎گرایی فراهم می‎آورد و هم دفاع از اِمکان پیشرفت در علم را ممکن می‎کند.

کلیدواژه‌ها


1. چالمرز، آلن (1999)، علم و تولید آن، ترجمه مصطفی تقوی (1394)، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
2. سایر، اندرو (1992)، روش در علوم اجتماعی رویکردی رئالیستی، ترجمه عماد افروغ (1393)، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
3. Ayer, A. J. (1959), Logical positivism, Simon and Schuster.
4. Baghramian, M. (2008, Relativism about science. In Martin Curd, Stathis Psillos (eds.), The Routledge Companion to Philosophy of Science, Routledge (Taylor & Francis).
5. Baert, P. (2005), Philosophy of the social sciences: Towards pragmatism, Polity.
6. Benton, T., & Craib, I. (2010), Philosophy of social science: The philosophical foundations of social thought. Macmillan International Higher Education.
7. Bhaskar, R. (1979), The possibility of naturalism: A philosophical critique of the contemporary human sciences. Routledge.
8. Bhaskar, R. (2008), A Realist Theory of Science. Routledge.
9. Bhaskar, R. (2009), Scientific realism and human emancipation, Routledge.
10. Bhaskar, R. (2010), Reclaiming reality: A critical introduction to contemporary philosophy, Taylor & Francis.
11. Chalmers, A. F. (2013), What is this thing called science?, Hackett Publishing.
12. Fasce, A. (2017), “What do we mean when we speak of pseudoscience? The development of a demarcation criterion based on the analysis of twenty-one previous attempts”, Disputatio. Philosophical Research Bulletin6(7), 459-488.
13. Feyerabend, P. (1987), Against method: outline of an anarchist theory of knowledge. London. NLB.
14. Feyerabend, P. K. (1999), Knowledge, science and relativism (Vol. 3), Cambridge University Press.
15. Kuhn, T. S. (1970), The structure of scientific revolutions (2nd ed.), University of Chicago Press.
16. Lakatos, I. (1978), The Methodology of Scientific Research Programmes: Ed by John Worrall and Gregory Currie, Cambridge University Press.
17. Newton-Smith, W. H. (1986), The Rationality of Science, London: Routledge.
18. Popper, K. (1959), The logic of scientific discovery, Hutchinson.
19. Popper, K. (1963), Conjectures and refutations: The growth of scientific knowledge, routledge.
20. Popper, K. R. (1972), Objective knowledge (Vol. 360), Oxford: Oxford University Press.
21. Popper, K. (1979), Three worlds, Ann Arbor: University of Michigan.
22. Popper, K. (1994), The myth of the framework: In defence of science and rationality, London: Routledge.
23. Prelević, D. (2019), “Kuhn’s Incommensurability Thesis: Good Examples Still to Be Found”, Filozofia Nauki27(4 (108)), 61-77.
24. Seidel, M. (2013), “Why the epistemic relativist cannot use the sceptic’s strategy, A comment on Sankey”, Studies in History and Philosophy of Science Part A44(1), 134-139.
25. Sankey, H. (2012), “Scepticism, relativism and the argument from the criterion”, Studies in History and Philosophy of Science Part A43(1), 182-190.
26. Tambolo, L. (2015), “A tale of three theories: Feyerabend and Popper on progress and the aim of science”, Studies in History and Philosophy of Science Part A51, 33-41.