نگاهی فلسفی به روش‌ تحقیق در روانشناسی

نویسنده

پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

چکیده

موضوع این مقاله تبیین فلسفی مراحل و گونه‏ شناسی روش تحقیق در روانشناسی است. روش این تحقیق، تحلیل محتوای کیفی متون و منابع روانشناسی و بررسی انتقادی آنها با روش عقلی فلسفی است. یافته‌های این پژوهش در چهار بخش: گزارش، تحلیل، طبقه‌بندی و نقد ارائه شده است. مراحل روش تحقیق را می‌توان در چهار عنوان برشمرد: بیان مسئله؛ پیشینه پژوهی؛ جمع‌آوری اطلاعات؛ و تحلیل، تفسیر و ارزیابی اطلاعات. در رویکردهای پژوهشی سه‏ گانه‏ کمّی، کیفی و ترکیبی، ماهیت کمّیت، یکی از اعراض نه‌گانه فلسفی است که عدد، شکل و زمان از اقسام آن است و ریشه در پارادایم اثبات‌گرایی دارد. کیف نیز یکی از اعراض است و در پژوهش‌های کیفی با سه دسته کیف‌های محسوس، استعدادی و نفسانی سروکار داریم. بنیان‌های فلسفی پژوهش کیفی در تفسیری‌ بودن، ارتباطی بودن، انعکاسی و کیفی بودن است. هرچند روش‏های کمّی و کیفی ناظر به پارادایم ‏های متفاوت هستند، امّا معطوف بودن به مسئله واحد و مکمل بودن آنها دلیل بهره‏ گیری از آنها در رویکردهای ترکیبی است.

کلیدواژه‌ها


1-اولدمیدو، کنت(1389) سنت‌گرایی: دین در پرتو فلسفه جاویدان، ترجمه: رضا کورنگ بهشتی، تهران، حکمت.
2-ایمان، محمدتقی(1388) مبانی پارادایمی روش‏های تحقیق کمی و کیفی در علوم انسانی، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
3-ایمان، محمدتقی و احمد کلاته‏ساداتی(1392) روش‌شناسی علوم انسانی نزد اندیشمندان مسلمان، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
4-ایمان، محمدتقی(1391) فلسفه روش تحقیق در علوم انسانی،قم ،پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
5-بست،جان(1367) روش‌های تحقیق در علوم تربیتی و رفتاری، ترجمه: حسن پاشاشریفی و نرگس طالقانی، تهران، رشد.
6-برایمن ،آلن(1389) کمّیت و کیفیت در تحقیقات اجتماعی، ترجمه: هاشم آقا بیگ‌پوری، تهران، جامعه‌شناسان.
7-بلیکی، نورمن(1391) پارادایم‏های تحقیق در علوم انسانی، ترجمه: سید حمیدرضا حسنی و همکاران، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
8-پسندیده، عباس(1398) روش‌شناسی فهم روانشناختی قرآن و حدیث، قم، دارالحدیث.
9-پیاژه، ژان (1374) دیدگاه پیاژه در گستره تحول روانی، ترجمه: محمود منصور و پریرخ دادستان، تهران، بعثت.
10-جوادی، محسن(1375) مسئله باید و هست:بحثی در باره ارزش و واقع، قم، دفتر تبلیغات اسلامی.
11-حسین زاده، محمد(1383) درآمدی بر معرفت ‌شناسی، قم، موسسه آموزشی امام خمینی.
12-خندق‌آبادی،حسین (1380) حکمت جاویدان: نگاهی به زندگی و آثار سنت‌گرایان معاصر، تهران، موسسه توسعه دانش و پژوهش در ایران.
13-خورسندی، علی(1387)گفتمان میان رشته‏ای، تهران، پژوهشکده علوم اجتماعی و فرهنگی.
14-دلاور، علی(1387) روش تحقیق در روانشناسی و علوم تربیتی، تهران، موسسه نشر ویرایش.
15-دیویی، جان (1369) منطق تئوری تحقیق، ترجمه: علی شریعتمداری، اصفهان، دانشگاه اصفهان.
16-سرمد، زهره؛ عباس بازرگان و الهه حجازی(1383) روش‌های تحقیق در علوم رفتاری، تهران، آگاه.
17-سروش،عبدالکریم (1361) دانش و ارزش: پژوهشی در رابطه علم و اخلاق، تهران، یاران.
18-سیف، علی‌اکبر(1375) روش تهیه پژوهشنامه در روانشناسی و علوم تربیتی، تهران، دانشگاه آزاد اسلامی.
19-شمس، منصور(1387) آشنایی با معرفت‌شناسی، تهران، طرح نو.
20-شکرکن، حسین و همکاران(1372) ‌مکتب‏های روانشناسی و نقد آن، ج2، تهران، سمت.
21-صاحبی، علی(1382) روش تحقیق در روانشناسی بالینی، تهران، سمت.
22-صمدی، هادی(1390) ساختار نظریه‌های علمی در علوم طبیعی و علوم اجتماعی، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
23-طباطبایی، سیدمحمدحسین(1392) نهایة الحکمة، قم، موسسه نشر اسلامی جامعه مدرسین.
24-علوی پور، محسن(1387) مبانی نظری و روش‏شناسی مطالعات میان‏رشته‏ای، تهران، پژوهشکده مطالعات علوم فرهنگی واجتماعی.
25-عیسوی، عبدالرحمن(1386)آشنایی با مقدمات روش تحقیق در روان‌شناسی، ترجمه: نجیب‏الله نوری، قم، موسسه امام خمینی.
26-فتحی‌زاده، مرتضی(1384) جستارهایی در معرفت‌شناسی معاصر،کتاب طه، آیت عشق.
27-فی، برایان(1383)پارادایم‌شناسی علوم انسانی، ترجمه: مرتضی مردیها، تهران، پژوهشکده مطالعات راهبردی.
28-کرسول ،جان دبلیو(1394) طرح پژوهش رویکردهای کیفی،کمّی و ترکیبی، ترجمه: علیرضا کیامنش و مریم دانای طوس،تهران، جهاد دانشگاهی.
29-کرلینجر، ف.آ.(1374) مبانی پژوهش در علوم رفتاری، ترجمه: حسن پاشاشریفی و جعفر نجفی زند، تهران، آوای نور.
30-کوهن، تامس (1369) ساختار انقلاب‌های علمی، ترجمه: احمد آرام، تهران، سروش.
31-گال،مردیت و همکاران(1384) روش‌های تحقیق کمّی و کیفی در علوم تربیتی و روانشناسی،2ج، ترجمه: احمدرضا نصر و همکاران، تهران، سمت و دانشگاه شهید بهشتی.
32-گنون، رنه(1361) سیطره کمّیت و علائم آخرالزمان، ترجمه: علی‌محمد کاردان، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
33-گنون، رنه (1388) بحران دنیای متجدد، ترجمه: حسن عزیزی، تهران، حکمت.
34-گیلس، دیوید، سی(1391) روش تحقیق پیشرفته در روانشناسی، ترجمه: هادی بهرامی احسان و همکاران، تهران، آوای نور.
35-لطف‏آبادی، حسین (1388) روش‌شناسی پژوهش در روانشناسی و علوم تربیتی، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
36-مارشال،کاترین و گرچن راسمن(1377) روش تحقیق کیفی، ترجمه: علی پارساییان و سیدمحمد اعرابی، تهران، دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
37-مصباح‌یزدی، محمدتقی(1368) جامعه و تاریخ از دیدگاه قرآن، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی.
38-معلمی، حسن (1378) معرفت‌شناسی، قم، کانون اندیشه جوان.
39-مهدوی، منصور(1391) سنجش سنت، قم، اشراق حکمت.
40-مهرام، بهروز و عفت توانایی شاهرودی(1388) تحلیل محتوای مجله‌های علمی-پژوهشی روانشناختی ایران، موضوع، روش‌های پژوهش؛ در مجله روانشناسی تحولی، ش22.
41-نادری،عزت الله و مریم سیف نراقی (1363)روش‌های تحقیق در علوم انسانی، تهران، دفتر تحقیقات و انتشارات.
42-نصر،سید حسین و مسعود رضوی(1391) در مسیر سنت گرایی، تهران، علم.
43-هومن، حیرعلی(1385) راهنمای عملی پژوهش کیفی، تهران، سمت.
44-هویت، دنیس و دانکن کرامر(1389) مقدمه‌ای بر روش‌های تحقیق در روانشناسی و مشاوره، ترجمه: حسن پاشاشریفی و همکاران، تهران، سخن.
 
45-Banyard, Ph. & Grayson, A. (1996) Introducing Psychological Research, London, macmilan.
46-James, W. (2002) The Varieties of Religious Experience, London, Routledge.
47-Proctor, R. W.& Capaldi E.J. (2006) Understanding The Methods of Psychological Research, Blackwell.
48-Robins, R. W.& etal (2007) Handbook of Research Methods in Personality Psychology, London, Guilford press.