نسبت علم و دموکراسی در مطالعات و فلسفه علم معاصر

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‏ آموخته دانشگاه اصفهان

2 دانشگاه مفید

چکیده

علم جدید و دموکراسی مدرن به عنوان عناصر اصلی مدرنیته، با تقویت مؤلفه‌های یکدیگر، به ­آمیزه­ای بسیار درهم تنیده نائل آمده­ بودند. اما دهه‌های پایانی قرن بیستم به سبب شروع اعتراض‌های اجتماعی نسبت به سیاستِ علم، و به طور همزمان، شکل‌گیری چرخش‌های تاریخی و اجتماعی در فلسفه علم، که به تضعیف واقع‌گرایی و عینیت معرفت علمی انجامید، شاهد شکل‌گیری تنش میان علم و دموکراسی بود. دموکراسی‌خواهان خواستار دخالت در فعالیت علمی از طریق مشارکت در تعیین اهداف، روند‌ها، و سیاست‌گذاری‌های علمی بودند؛ و نخبه‌گراهای طرفدار استقلال علم با تخصصی دانستن جنبه‌های آن، خواهان عدم دخالت عموم شدند.
     مقاله حاضر با کاربست چارچوب مفهومی برآمده از نسبت­سنجی وجوه معنایی دوگانه علم، شامل، علم نهادی و معرفت علمی، و دموکراسی، شامل دموکراسی روش­شناسانه و ارزش­شناسانه به توصیف و تبیین تعاملات علم و دموکراسی در مطالعات و فلسفه علم معاصر می­پردازد. بدین منظور، پس از نیم­نگاهی به تاریخ شکل­گیری تنش، افزون بر مطالعه و بررسی مهم­ترین آثار در رابطه با علم و دموکراسی، تبیینی نظام­مند و فراگیر از این مناسبات ارایه شده است. مقاله به این نتیجه رسیده که تلقی دوگانه از دموکراسی توانسته است در حوزه علم نهادی، پیروز نزاع با جریان­های نخبه­گرا شود، اما کماکان، با تفوق گونه­ای از واقع­گرایی در معرفت علمی، دستِ روشِ دموکراتیک از دامان معرفت علمی کوتاه است

کلیدواژه‌ها


1-استیونسن، لزلی و هنری بایرلی (1394). هزار چهره علم: گفتار‌هایی درباره دانشمندان، ارزش‌ها و اجتماع، ترجمه میثم محمد امینی، تهران،  نشر نو.
2-انصاری، منصور (1384). دموکراسی گفتگویی، تهران، نشر مرکز.
3-باوخ‌اسپایس، وِندا و دیگران (1391). درآمدی بر مطالعه‌ی جامعه‌شناختی علم و فناوری، در: (ویراسته) شیخ‌رضایی، حسین و کرباسی‌زاده، 4-امیراحسان(1391): علم، جامعه و اخلاق: جستار‌هایی در ابعاد اجتماعی و اخلاقی علم، ترجمه امیراحسان کرباسی‌زاده، تهران، مینوی خرد.
5-برلین، آیزیا (1368). چهار مقاله درباره آزادی، ترجمه محمدعلی موحد، تهران. انتشارات خوارزمی.
6-برونوفسکی، جیکوب (1379). ارزش‌های انسانی در قلب علم، ترجمه خسرو ریگی، تهران، جیحون.
7-بوکّی، ماسّیمیانو (1394). علم در جامعه: مقدمه ای بر مطالعات اجتماعی علم، ترجمه مصطفی تقوی و علی برزگر، تهران، نشر آگه.
8-پایا، علی (1387). «ترویج علم در جامعه، یک ارزیابی فلسفی»، سیاست علم و فناوری، سال اول، شماره 1.
9-دال، رابرت (1389). درباره‌‌‌ی دموکراسی، ترجمه فیروز سالاریان، تهران، نشر چشمه.
10-راسل، برتراند (1343). تأثیر علم بر اجتماع، ترجمه محمود حیدریان، تهران، انتشارات دهخدا.
11-رجبی فروتن، حسین (1391). عمومی‌سازی علم: تاریخچه، الگوها و رویکرد‌ها، در: (ویراسته) شیخ‌رضایی، حسین و کرباسی‌زاده، امیراحسان (1391): علم، جامعه و اخلاق: جستار‌هایی در ابعاد اجتماعی و اخلاقی علم، تهران، مینوی خرد.
12-فورتی، آگوستو (1377). زایش علم نوین و آزادی اندیشه، در: (ویراسته)، مایور، فدریکو و آگوستو فورتی (1377): علم و قدرت، تهران، انتشارات سازمان برنامه و بودجه.
13-کوهن، کارل (1373). دموکراسی، ترجمه فریبرز مجیدی، تهران، انتشارات خوارزمی.
14-کینگ، الکساندر (1377). علم و فناوری پس از پایان جنگ جهانی دوم، در: (ویراسته)، مایور، فدریکو و آگوستو فورتی (1377): علم و قدرت، تهران، انتشارات سازمان برنامه و بودجه.
15-گامت، فیلیپ (1375). «سیاست علم و تکنولوژی»، رهیافت، شماره12.
16-گلوور، دیوید و شیلاف استرابریج (1383). جامعه‌شناسی معرفت و علم، ترجمه شاپور بهیان و دیگران، تهران، سمت.                                                                                                                                            17-محسنی، منوچهر(1386). مبانی جامعه‌شناسی علم، تهران، انتشارات طهوری.
18-مکفرسون، کرافورد (1376). زندگی و زمانه دموکراسی لیبرال، ترجمه مسعود پدرام، تهران، نشر نی.
19-واد، آتول(1377). «سیاست علم و تکنولوژی (فناوری)»، رهیافت، شماره 18.
 
20-Beetham, David (1999). Democracy and Human Rights, Cambridge: Polity Press.
21-Bird, Alexander (1998). Philosophy of Science, New York: Routledge.
22-Brown, Mark.B (2004). "The Political Philosophy of Science Policy", Journal of Minerva, 42.
23-Brown, Mark.B (2009). Science in Democracy, London: The MIT Press.
23-Bush, Vannevar (1990). Science: The Endless Frontier, Washington, DC: NIH.
24-Cary, William (1988). Toward a Democratic Strategy for Science, in: Dickson, David (ed.):The New Politics of Science, Chicago: The University of Chicago Press Books.
25-Dahl, Robert (1963). A Preface to Democratic Theory, Chicago: University of Chicago Press.
26-Dewey, John (1958). Problems of Man, New Jersey: Littlefield Adams.
27-Dewey, John (1997). Democracy and Education, New York: Free Press.
28-Dickson, David (2000). "Science and its Public: The Need for a Third Way", Journal of Social Studies of Science, 30(6).
29-Feyerabend, Paul (1975). Against Method, London: New Left Books.
30Feyerabend, Paul (1978). Science in a Free Society, London: Verso.
31-Feyerabend, Paul (1987). Farewell to Reason, London: Verso.
32-Feyerabend, Paul (1993, 3ed.). Against Method, London: New Left Books.
33-Gonzalez, Wenceslao. J (2005). The Philosophical Approach to Science, Technology, and Society. In: W.J. Gonzalez (ed.): Science, Technology, and Society: A Philosophical Perspective, Coruña: Netbiblo.
34-Gonzalez, Wenceslao. J (2006). Novelty and Continuity in Philosophy and Methodology of Science. In: W.J. Gonzalez and J. Alcolea (eds.): Contemporary Perspectives in Philosophy and Methodology of Science, Coruña: Netbiblo.
35-Hilgarther, Stephen and Others (2015). Science and Democracy, Making Knowledge and Making Power in the Bioscience and beyond, New York: Routledge.
36-Kitcher, Philip (2001). Science, Truth, and Democracy, New York: Oxford University Press.
37-Merton, R. S (1973). The Sociology of Science: Theoretical and Empirical Investigations, Chicago: University of Chicago Press.
38-Niiniluoto, Iikka (1999). Critical Scientific Realism, Oxford: Oxford University Press.
39-Pitrelli, N (2003). "The crisis of the public understanding of science in Great Britain",journal of science communication, 2(1).   
40-Polanyi, Michael (1962). The Republic of Science: It's Political and Economic Theory, New York: Minerwa.
41-Robertson, David (2002). A Dictionary of Modern Politics, London and New York: Europ Publications.
42-Rosenberg, Leon (1998). Scientific Opportunities and Public Needs, Washington,DC: NIH.
43-Ziman, J. (1994). Prometheus Bound: Science in a Dynamic Steady State, Cambridge: Cambridge University Press.