«روش‌شناسی استنادات» شهید صدر در «اقتصادنا»

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسنده

دانشجوی دوره دکترای فلسفه اقتصاد موسسه امام خمینی «قدس سره» هستم.

چکیده

شهید صدر در «اقتصادنا»، برای کشف نظریات مکتبی به منابع اولیه (کتاب و سنت) یا منابع ثانویه (فتاوا و مفاهیم) یا ترکیبی از این دو استناد می‌کند؛ درحالی‌که در تشریح عملیات کشف تصریح می‌کند که نظریات اسلامی را براساس احکام شرعی و مفاهیم کشف می‌کند. در این مقاله، با استشهاد به عملکرد وی و براساس تحلیل‌های اصول فقه و فلسفه علم، درباره روش صحیح استناددهی در شناخت نظریات مکتبی قضاوت می‌شود. 

برای استناد به منابع اولیه یا ثانویه در کشف نظریه‌های مذهبی، فرضیاتی قابل طرح است: 1. تفکیک بین نظریه مذهبی و منبع آن، در مراجعه به منابع ثانویه و اولیه؛ 2. تفکیک بین انواع نظریه مذهبی در مراجعه به منابع اولیه و ثانویه؛ 3. رجوع به منابع ثانویه در فرض عدم دسترسی به منابع اولیه؛ 4. رجوع به منابع اولیه در فرض نبود منابع ثانویه. فرضیه یک و دو، مردود، فرضیه سه، قابل پذیرش و فرضیه چهار، مقبول است. فرضیه چهار، مبتنی‌بر رتبه‌بندی بین علوم، تقدم ثبوتی «فقه نظریه» بر «فقه احکام» و تأخر اثباتی «فقه نظریه» از «فقه احکام» است. دوگانگی بین حکم واقعی و ظاهری، خدشه‌ای به صحت عملکرد شهید صدر در استناد به منابع ثانویه وارد نمی‌کند.

کلیدواژه‌ها


* قرآن کریم.
1. آخوندخراسانی، محمدکاظم (1426ق)، کفایه‌الأصول، چ2، قم: مؤسسه آل‌البیت لاحیاءالتراث.
2. بروجردی، سیدحسین (1415ق)، نهایه الاصول، مقرر: حسینعلی منتظری، قم: تفکر.
3. تسخیری، محمدعلی (1382)، «شیوه شهید صدر در شناخت مکتب اقتصادی اسلام و پاسخ به منتقدان»، اقتصاد اسلامی، سال 3، ش12، ص9−23.
4. جمعی از محققان (1389)، فرهنگ‌نامه اصول فقه، چ2، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
5. حلی، ابن‌ادریس (1410ق)، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، چ2، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
6. صدر، سیدمحمدباقر (1417ق)، «الأتجاهات المستقبله لحرکه الأجتهاد»، فقه اهل‌البیتb، سال 1، ش1، ص13−23.
7. صدر، سیدمحمدباقر (1426ق)،بحوث فی علم الأصول،چ3، قم: مجمع العلمی للشهید الصدر.
8. صدر، سیدمحمدباقر (1424ق)، الأسلام یقود الحیاه، بیروت: دارالتعارف للمطبوعات.
9. صدر، سیدمحمدباقر (1432ق)، دروس فی علم الأصول، چ5، قم: مجمع الفکر الاسلامی.
10. صدر، سیدمحمدباقر (1382)،اقتصادنا، چ2، قم: بوستان کتاب.
11. ضیایی‌فر، سعید (1392)،فلسفه علم فقه، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و سمت.
12. عابدی‌نژاد داورانی، امین‌رضا (1394)، «روش کشف سیاست‌های پیشرفت با تأکید بر آراء شهید صدر»، معرفت اقتصاد اسلامی، سال7، ش13، ص131−154.
13. غفوری، خالد (1421ق)، «فقه النظریه لدی الشهید الصدر»، فقه اهل البیتb، سال 5، ش20، ص123 - 204.
14. قاسمی‌اصل، محمدجواد (1393)، بررسی و تحلیل جایگاه استقراء در روش شهید صدر در اقتصاد اسلامی، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینیH.
15. قاسمی‌اصل، محمدجواد (1396)، «فرضیه در مذهب اقتصاد اسلامی با تأکید بر دیدگاه شهید صدر در کتاب اقتصادنا»، عیار پژوهش در علوم انسانی، سال 8، ش15، ص105−126.
16. قاسمی‌اصل، محمدجواد (1397)، «بررسی و تحلیل مبانی مشروعیت سیاست‌گذاری در اقتصاد اسلامی»،کاوشی نو در فقه، سال 25، ش93، ص33−60.
17. قاسمی‌اصل، محمدجواد (1398)، جایگاه استقرا در روش شهید صدر در اقتصاد اسلامی، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینیH.
18. کلینی، محمد بن یعقوب (1407ق)،الکافی، تهران: دارالکتب الاسلامی.
19. مصباح، محمدتقی (1383)، آموزش فلسفه، چ5 ،تهران: چاپ و نشر بین‌الملل.
20. یوسفی، محمدرضا (1379)، «بررسی روش آیت‌الله شهید صدر در کشف مکتب اقتصادی اسلام»،فصلنامه پژوهشی دانشگاه امام صادقg،سال 3، ش11 و 12، ص113−129.
21. یوسفی، احمدعلی (1384)، «تفسیر نظریه شهید صدر در باب کشف مذهب اقتصادی مطابق با مبانی فقه شیعه»، فقه و حقوق، سال2، ش6، ص87−106.
* قرآن کریم.
1. آخوندخراسانی، محمدکاظم (1426ق)، کفایه‌الأصول، چ2، قم: مؤسسه آل‌البیت لاحیاءالتراث.
2. بروجردی، سیدحسین (1415ق)، نهایه الاصول، مقرر: حسینعلی منتظری، قم: تفکر.
3. تسخیری، محمدعلی (1382)، «شیوه شهید صدر در شناخت مکتب اقتصادی اسلام و پاسخ به منتقدان»، اقتصاد اسلامی، سال 3، ش12، ص923.
4. جمعی از محققان (1389)، فرهنگ‌نامه اصول فقه، چ2، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
5. حلی، ابنادریس (1410ق)، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، چ2، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
6. صدر، سیدمحمدباقر (1417ق)، «الأتجاهات المستقبله لحرکه الأجتهاد»، فقه اهل‌البیتb، سال 1، ش1، ص1323.
7. صدر، سیدمحمدباقر (1426ق)،بحوث فی علم الأصول،چ3، قم: مجمع العلمی للشهید الصدر.
8. صدر، سیدمحمدباقر (1424ق)، الأسلام یقود الحیاه، بیروت: دارالتعارف للمطبوعات.
9. صدر، سیدمحمدباقر (1432ق)، دروس فی علم الأصول، چ5، قم: مجمع الفکر الاسلامی.
10. صدر، سیدمحمدباقر (1382)،اقتصادنا، چ2، قم: بوستان کتاب.
11. ضیایی‌فر، سعید (1392)،فلسفه علم فقه، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و سمت.
12. عابدی‌نژاد داورانی، امین‌رضا (1394)، «روش کشف سیاست‌های پیشرفت با تأکید بر آراء شهید صدر»، معرفت اقتصاد اسلامی، سال7، ش13، ص131154.
13. غفوری، خالد (1421ق)، «فقه النظریه لدی الشهید الصدر»، فقه اهل البیتb، سال 5، ش20، ص123 - 204.
14. قاسمی‌اصل، محمدجواد (1393)، بررسی و تحلیل جایگاه استقراء در روش شهید صدر در اقتصاد اسلامی، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینیH.
15. قاسمی‌اصل، محمدجواد (1396)، «فرضیه در مذهب اقتصاد اسلامی با تأکید بر دیدگاه شهید صدر در کتاب اقتصادنا»، عیار پژوهش در علوم انسانی، سال 8، ش15، ص105126.
16. قاسمی‌اصل، محمدجواد (1397)، «بررسی و تحلیل مبانی مشروعیت سیاست‌گذاری در اقتصاد اسلامی»،کاوشی نو در فقه، سال 25، ش93، ص3360.
17. قاسمی‌اصل، محمدجواد (1398)، جایگاه استقرا در روش شهید صدر در اقتصاد اسلامی، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینیH.
18. کلینی، محمد بن یعقوب (1407ق)،الکافی، تهران: دارالکتب الاسلامی.
19. مصباح، محمدتقی (1383)، آموزش فلسفه، چ5 ،تهران: چاپ و نشر بین‌الملل.
20. یوسفی، محمدرضا (1379)، «بررسی روش آیت‌الله شهید صدر در کشف مکتب اقتصادی اسلام»،فصلنامه پژوهشی دانشگاه امام صادقg،سال 3، ش11 و 12، ص113129.
21. یوسفی، احمدعلی (1384)، «تفسیر نظریه شهید صدر در باب کشف مذهب اقتصادی مطابق با مبانی فقه شیعه»، فقه و حقوق، سال2، ش6، ص87106.