درآمدی بر روش نگارش مواد عمومی قانون مجازات با رویکردی انتقادی به کتاب کلیات و مواد عمومی چهار کتاب قانون مجازات اسلامی سال 1392

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه فردوسی مشهد

2 دانشجوی دکتری حقوق کیفری و جرم شناسی دانشگاه فردوسی مشهد

3 دانشجوی دکتری حقوق کیفری و جرم شناسی دانشگاه گیلان-رشت

چکیده

یکی از فنون بسیار مهم قانون‎گذاری و قانون‎نویسی، نگارش مواد عمومی در قوانین جزایی است. مفهوم مواد عمومی این است که مفاد این مواد، قلمرو عام دارد و قابل تسرّی نسبت به عموم موارد مشابه می‎باشد؛ زیرا مواد عمومی قاعده‎ساز هستند و می‎خواهند در مورد مواد اختصاصی اعمال شوند. در نظام حقوقی ایران، قانون مجازات اسلامی برای نخستین بار چهارگونه مواد عمومی پیش‌بینی نموده که نشان‎دهنده توجه قانون‎گذار ایرانی به بحث مواد عمومی است. فلسفه و ضرورت پیش‌بینی مواد عمومی در قانون کیفری از مبانی مستحکمی برخوردار است که انعکاس اصول کلی حقوق کیفری، اجتماع مشترکات و قدر متیقن موازین و تضمین سیاست کیفری سنجیده از جمله این مبانی است.
این پژوهش با رویکردی انتقادی و با روش توصیفی−تحلیلی به نگارش کتاب کلیات و مواد عمومی چهار کتاب قانون مجازات اسلامی مصوب سال 1392 نگریسته و جلوه‌هایی ناهمسو با مبنا و اقتضای کلیات و مواد عمومی را شناسایی کرده که این موارد برخلاف روش نگارش مواد عمومی قانون مجازات است و باید اصلاح شود. این موارد ناهمسو عبارت‎اند از: تعدد مواد عمومی، استثنا پذیرفتن اصول کلی حقوق کیفری با فرض تعدد بخش مواد عمومی، نقض اصل قضایی بودن مجازات‌ها، عدم مطابقت مواد فصل با عنوان آن، خلط برخی مواد با قانون شکلی.

کلیدواژه‌ها


1. آقایی طوق، مسلم (1398)، «تدوین شکلی؛ حلقه مفقوده نظام تدوین و تنقیح قوانین و مقررات کشور»، مجله حقوقی دادگستری، دوره 83، شماره 106، ص1−19.
2. آقایی طوق، مسلم (1396)، «نگاهی مفهوم‌شناختی به تدوین قوانین و تمیز آن از تنقیح»، مجله مطالعات حقوق عمومی، دوره 47، شماره 1، ص97−111.
3. استفانی، گاستون؛ لواسور، ژرژ و بولک، برنار (1383)، حقوق جزای عمومی، ج1، تهران: دانشگاه علامه طباطباییe.
4. الهام، غلامحسین و محسن برهانی (1394)، درآمدی بر حقوق جزای عمومی، ج1، تهران: میزان.
5. اکبری، عباسعلی؛ محمود مالمیر و حسن پوربافرانی (1396)، «مفهوم و مبانی عدول از اصل برائت»، مجله فقه و حقوق اسلامی دانشگاه تبریز، دوره 8، شماره 14، ص1−29.
6. برهانی، محسن و مریم نادری‌فرد (1394)، «تعزیرات منصوص شرعی، مفهوم فقهی و مصادیق قانونی»، مجله پژوهش حقوق کیفری دانشگاه علامه طباطبایی، سال 3، شماره 10، ص89−112.
7. توجهی، عبدالعلی (1396)، آسیبشناسی قانون مجازات اسلامی مصوب 1392، تهران: انتشارت پژوهشگاه قوه قضائیه.
8. حاجی ده‌آبادی، احمد (1385)، بایسته‌های تقنین، تهران: انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
9. حاجی ده‌آبادی، احمد و حسین مهرپور (1374)، «ضرورت تحول در قانون‌گذاری»، نامه مفید، س1، ش2، ص25−35.
10. خالقی، علی (1390)، جستارهایی از حقوق جزای بین الملل، تهران: نشر شهر دانش.
11. خانعلی‌پور واجارگاه، سکینه و جلیل محبی (1397)، «گفتمان‌های کلان اثرگذار بر فرایند قانون‌گذاری کیفری»، مجله مجلس و راهبرد، سال 25، شماره 96، ص71−98.
12. راغب اصفهانی، حسین‌بن‌محمد (1412ق)، مفردات الفاظ قرآن، قم: نشر دارالقلم.
13. رهامی، محسن و علی‌مراد حیدری (1382)، «چالش‌های جدید اصول حاکم بر حقوق کیفری»، مجله اندیشه‌های حقوقی، سال 1، شماره 5، ص5−27.
14. شاملو، باقر و مصطفی پاک‌نیت (1392)، «اصولگرایی حقوقی بستری برای تولد عدالت کیفری»، مجله تحقیقات حقوقی، شماره 64، ص35−64.
15. شمس ناتری، محمدابراهیم و زینب ریاضت (1396)، قانون مجازات اسلامی در نظم حقوقی کنونی، تهران: میزان.
16. شولت، یان آرت (1384)، نگاهی موشکافانه به پدیده جهانی شدن، ترجمه مسعود کرباسیان، چ2، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
17. صادقی، محسن (1394)، اصول حقوقی و جایگاه آن در حقوق موضوعه، تهران: میزان.
18. صادقی، محمدهادی (1393)، حقوق جزای اختصاصی 1 جرایم علیه اشخاص، تهران: میزان.
19. صالح، علی‌پاشا (1386)، سرگذشت قانون، تهران: دانشگاه تهران.
20. کاتوزیان، ناصر (1377)، «اهمیت ذاتی قانون و فنون قانون‌گذاری»، روزنامه سلام، س8، شماره 2104.
21. کاتوزیان، ناصر (1392)، فلسفه حقوق، ج2، تهران: شرکت سهامی انتشار.
22. کاشانی، محمود (1382)، کاستی‌های نظام قانون‌گذاری در ایران، تهران: مرکز پژوهش مجلس شورای اسلامی.
23. کرکپاتریک، کالین (1395)، ارزیابی آثار مقررات گذاری؛ به سوی مقررات گذاری بهتر (مجموعه مقالات)، تهران: انتشارات خرسندی.
24. گلدوزیان، ایرج (1393)، محشای قانون مجازات اسلامی، تهران: مجد.
25. مجیدی، سیدمحمود و مهدی ذوالفقاری (1393)، «سرگذشت اصل قضایی بودن مجازات‌ها»، مجله مبانی فقهی حقوق اسلامی، سال 7، شماره 14، ص91−112.
26. منصورآبادی، عباس (1397)، کلیات حقوق جزا، تهران: میزان.
27. نجفی ابرندآبادی، علی حسین و حسین بادامچی (1393)، درآمدی بر ترجمه حقوق کیفری بین النهرین، تهران: سمت.
28. نوربها، رضا (1396)، زمینه حقوق جزای عمومی، تهران: میزان.
29. والاس، ربکا (1382)، حقوق بین الملل، ترجمه قاسم زمانی، تهران: نشر شهر دانش.
30. Adam Przeworski, (2018),Rule of Law, Cambridge University Press .
31. Ashowrth, Andrew, Jeremy, Horder (2013), Principles of Criminal Law, Seven Edition, Oxford University Press.
32. Canale, Damiano (2009), The many faces of the condification of Law in Modern Continental, Springer.
33. Dubber, Markus (2015), An Introduction to the Model Penal Code, Second edition, Oxford University press.
34. Husak, Douglas (2008), Overcriminalization, Oxford university press.
35. Petersen, Thomasm (2020), Why Criminalization?, Springer.