خوشه‎بندی میانگین فازی به مثابۀ روش تحلیل گفتمان (مطالعۀ موردی: تعاملات نهادی سیاست‎گذاری علم و فنّاوری در ایران)

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه تربیت مدرس

2 استاد دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

در این مقاله تلاش شده با بهره‎گیری از روش کمّیِ خوشه‎بندی میانگین فازی، روشِ کیفیِ تحلیل گفتمان را به روشی آمیخته (کیفی−کمّی) توسعه داد. بدین منظور تعاملات نهادی سیاست‎گذاری علم و فنّاوری در ایران به عنوان یک مطالعۀ موردی بررسی شده است. براساس‌این، مطابق «طرح آمیختۀ متوالیِ تبیینی»، نخست با به‎کارگیری روش خوشه‎بندی فازی و ابزار پرسش‌نامه، گفتمان‎های حاکم بر فضای خبرگان دربارۀ موضوع، احصا و سپس با استفاده از روش تحلیل گفتمانِ لاکلا و موف و ابزار مصاحبه، به تبیین دال مرکزی، لحظه‎ها و مفصل‎بندی گفتمان‎ها پرداخته شد.
بدین‌ترتیب «گفتمان مشارکتی» حول دالِ مرکزیِ «سیاست‎گذاری یکپارچه» و «گفتمان مستقل» حول دالِ مرکزیِ «سیاست‎گذاری دولتی» شناسایی شد. مهم‎ترین دستاورد این پژوهش، توسعۀ روش تحلیل گفتمان از پارادایم کیفی به پارادایم آمیخته و درنتیجه افزایش اعتبار یافته‎های پژوهش است. افزون‌براین، نوآوریِ یادشده هم‎جهت با جریان غالب در روش‎شناسی است و به‌دلیل بهره‎گیری از منطق فازی، قرابت زیادی با مفاهیم پرابهام و پیچیدۀ علوم اجتماعی نیز دارد.

کلیدواژه‌ها


1. اصنافی، امیررضا (1397)، «تأملی بر کاربرد روش تحلیل گفتمان در پژوهش‎های علم اطلاعات و دانش‎شناسی»، مطالعات کتابداری و علم اطلاعات، 10(23)، ص27−52.
2. انصارین، نوریه؛ حسن سرایی، باقر ساروخانی و فیروز راد (1397)، «تحلیل گفتمان جامعه‎شناختی مذاکره‎های مجلس هشتم شورای اسلامی در خصوص قانون حمایت از خانواده»، مطالعات جامعهشناسی، 10(39)، ص125−144.
3. ایمان‌زاده، علی (1395)، «روش‎شناسی تحقیق کیفی در پرستاری: تحلیل گفتمان»، تحقیقات کیفی در علوم سلامت، 5(3)، ص305−313.
4. ایمانی، آوا؛ غلامرضا کسائی و عباس اسلامی راسخ (1394)، «زن در ضرب‎المثل‎های فارسی: رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی»، پژوهشنامۀ زنان، 6(3)، ص25−44.
5. بشیر، حسن و حمیدرضا حاتمی (1392)، «تحلیل گفتمان سرمقاله‎های کیهان، اطلاعات و جمهوری اسلامی دربارۀ حوادث پس از انتخابات دهم ریاست جمهوری اسلامی ایران (از 23 خرداد تا 31 تیر 1388)»، پژوهش‎های راهبردی سیاست، 2(6)، ص61−88.
6. جمشیدی، محمدحسین و روح اله مرادی (1395)، «درآمدی بر کاربرد منطق فازی در تبیین امور سیاسی»، روششناسی علوم انسانی، 22(87)، ص119−144.
7. حاجی‎حسینی، حجت‎اله؛ مهدی محمدی، عباسی فرهاد و مهدی الیاسی (1390)، «تحلیل حکمرانی نظام نوآوری ایران بر پایۀ چرخۀ سیاست‎گذاری نوآوری»، سیاست علم و فنّاوری، 4(1)، ص33−49.
8. ذاکرصالحی، غلامرضا (1388)، «اساسی‎ترین مسائل و چالش‎های توسعۀ علمی کشور»، گزارش تخصصی برای ارائه به شورای عالی علوم، مؤسسۀ پژوهش و برنامه‎ریزی آموزش عالی.
9. ذاکرصالحی، غلامرضا (1390)، «بررسی وضعیت موجود علم و فنّاوری در ایران و جایگاه آن در برنامه‎های توسعه»، برنامهریزی و بودجه، 115، ص3−48.
10. ریاحی، پریسا (1398)، «هم‎افزایی نهادی؛ شرط لازم برای بلوغ نظام نوآوری ایران»، سیاست علم و فنّاوری، 11(3)، ص1−3.
11. زارعیان، مریم و خدیجه سفیری (1390)، «علوم انسانی بومی بر مبنای منطق فازی»، معرفت در دانشگاه اسلامی، 15(1)، ص83−94.
12. زائری، قاسم و حاجیه محمدعلی‎زاده (1395)، «شناسایی صورت‎بندی گفتمانی واقعۀ انقلاب فرهنگی در دانشگاه‎ها»، روششناسی علوم انسانی، 22(86)، ص7−37.
13. ساروخانی، باقر و شیوا صادقی‌پور (1393)، «منطق فازی ابزاری جهت ساخت و سنجش مفاهیم در علوم اجتماعی»، مطالعات اجتماعی ایران، 8(3)، ص47−64.
14. ساعی، علی (1386)، روش تحقیق در علوم اجتماعی با رهیافت عقلانیت انتقادی، تهران: سمت.
15. سلطانی، بهزاد؛ حجت‎الله حاجی‎حسینی، محمدرضا آراستی، سیدسپهر قاضی‎نوری، محمدرضا رضوی، محمدعلی شفیعا، منوچهر منطقی، سیدحبیب‎الله طباطبائیان و مرضیه شاوردی (1396)، «مروری بر چالش‎های نظام ملی نوآوری ایران و ارائۀ سیاست‎ها و راهکارهایی برای بهبود آن»، مطالعات راهبردی سیاستگذاری عمومی، 7(23)، ص185−198.
16. شفیع‎زاده، حمید (1392)، «بررسی وضعیت توسعۀ نظام ملّی نوآوری در جمهوری اسلامی ایران»، راهبرد اجتماعی فرهنگی، 8، ص141−164.
17. صادقی فسائی، سهیلا و محمد روزخوش (1392)، «نکاتی تحلیلی و روش‎شناختی دربارۀ تحلیل گفتمان (با نگاهی به پژوهش‎های ایرانی)»، مطالعات اجتماعی ایران، 7(4)، ص4−29.
18. طباطبائیان، سیدحبیب‎اله و سیدکامران باقری (1382)، «سیاست‎گذاری‎های کلان ملّی و سیستم‎های ملّی نوآوری»، مدیریت صنعتی، 1(2)، ص83−99.
19. طلوعی اشلقی، عباس و اسماعیل کاووسی (1385)، «منطق فازی به مثابۀ روشی نوین در محاسبات سرمایۀ اجتماعی»، راهبرد، 14(2)، ص 51-62.
20. عرب نرمی، بیتا (1397)، «تلویزیون و توسعۀ ورزش؛ مطالعه‎ای با رویکرد نظریۀ گفتمان»، مدیریت ارتباطات در رسانههای ورزشی، 5(20)، ص53−62.
21. عقیلی، سیدوحید و امیر لطفی‌حقیقت (1389)، «کاربرد روش تحلیل گفتمان در علوم رفتاری»، دانشنامه، ص169−194.
22. فرقانی، محمد مهدی. (1382). راه دراز گذار تحول گفتمان توسعۀ سیاسی در ایران. تهران: نشر فرهنگ و اندیشه.
23. فرکلاف، ن. (1379)، تحلیل گفتمان انتقادی، ترجمه: پیران و همکاران، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‎ها.
24. قاسمی، وحید (1390)، سیستمهای استنباط فازی و پژوهشهای اجتماعی، تهران: جامعه شناسان.
25. قاضی‎نوری، سیدسپهر و سیدسروش قاضی‎نوری (1387)، «استخراج راهکارهای اصلاح نظام ملی نوآوری ایران با تکیه بر مطالعۀ تطبیقی کشورهای منتخب»، سیاست علم و فنّاوری، 1(1)، ص65−81.
26. کاسکو، بارت (1380)، تفکر فازی، ترجمه، علی غفاری و همکاران، چ2، مشهد: انتشارات دانشگاه خواجه نصیرالدین طوسی.
27. کچویان، حسین و قاسم زائری (1388)، «ده گام اصلی روش‎شناختی در تحلیل تبارشناسانه فرهنگ با اتکا به آرای میشل فوکو»، راهبرد فرهنگ، 2(7)، ص7−30.
28. کلانتری، اسماعیل و غلامعلی منتظر (1398ج)، «تأملی بر رویدادهای علم و فنّاوری در ایران طی 200 سال اخیر (پیش از انقلاب اسلامی و پس از آن)»، 8(30)، ص153−179.
29. کلانتری، اسماعیل؛ غلامعلی منتظر و سیدسپهر قاضی‌نوری (1398الف)، «تدوین سناریوهای گذار به وضعیت بهبودیافتۀ ساختار سیاست‎گذاری علم و فنّاوری در ایران»، پژوهشهای مدیریت راهبردی، 25(74)، ص75-102.
30. کلانتری، اسماعیل؛ غلامعلی منتظر و سیدسپهر قاضی‌نوری (1398ب)، «نظریۀ شبکه‎های سیاستی: رهیافتی برای تبیین مشکلات ساختار نهادی سیاست‎گذاری علم و فنّاوری در جمهوری اسلامی ایران»، 16(58)، ص7-23.
31. کلانتری، صمد؛ محمد عباس‌زاده، موسی سعادتی، رعنا پورمحمد و نیر محمدپور (1388)، «تحلیل گفتمان: با تأکید بر گفتمان انتقادی به عنوان روش تحقیق کیفی»، جامعهشناسی، 1(4)، ص7−28.
32. گال، ام. جی. و دبیلو گال (1386)، روشهای تحقیقات کمّی و کیفی در علوم تربیتی و روان‌شناسی، ج1، ترجمۀ احمدرضا نصر و همکاران، تهران: سمت.
33. منطقی، منوچهر؛ علی حسنی و علیرضا بوشهری (1388)، «شناسایی چالش‎های سیاست‎گذاری در نظام ملی نوآوری ایران»، سیاست علم و فنّاوری، 2(3)، ص87−102.
34. مولی‎نژاد، محمود و یداله مهرعلی‎زاده (1393)، «ارزیابی نظام علم و فنّاوری کشور ایران در مقایسه با دیگر کشورهای منطقه»، پژوهشنامه توسعۀ فرهنگی اجتماعی، 1(1)، ص7−33.
35. میرزایی، خلیل (1395)، پژوهش، پژوهشگری و پژوهش‌نامه نویسی: روش‎شناسی− روش− طرح‌نویسی− مفهوم‎سازی− ادبیات پژوهش− تحلیل محتوا− تحلیل گفتمان، تهران: جامعه‌شناسان.
36. نظری، محسن و حسین دستار (1397)، «عوامل تعیین‎کنندۀ تصویر قیمتی فروشگاهی: رهیافت فراترکیب»، تحقیقات بازاریابی نوین، 8 (1)، ص1−20.
37. نقی‌زاده، رضا؛ شعبان الهی و منوچهر منطقی (1395)، «الگوی توسعه نوآوری‎های فناورانه در مناطق ایران؛ مطالعه موردی فنّاوری‎های زیستی، نانو، اطلاعات و ارتباطات و هوایی»، سیاست علم و فنّاوری، 8(1)، ص94−112.
38. نوروزی، عفت؛ سیدحبیب‎اله طباطبائیان و سیدسروش قاضی‎نوری (1395)، «ارزیابی تأثیر کارکردهای نهادهای میانجی در رفع ضعف‎های نظام ملی نوآوری ایران»، سیاست علم و فنّاوری، 8(1)، ص15−27.
39. ولوی، علی‌محمد و منصوره کریمی قهی (1388)، «رویاروی نظری گفتمان‎های سلطه و مقاومت در مکاتبات منصور دوانیقی و محمد نفس زکیه»، تاریخ اسلام و ایران دانشگاه الزهراh، 19(4)، ص171−202.
40. Bai, L., Liang, J., Dang, C., Cao, F. (2013), “A novel fuzzy clustering algorithm with between-cluster information for categorical data”, Fuzzy Sets and Systems, 215: 55– 73.
41. Bandyopadhyay, S., Maulik, U., Mukhopadhyay, A. (2007), “Multiobjective genetic clustering for pixel classification in remote sensing imagery”, IEEE transactions on geoscience and remote sensing, 45(5): 1506-1511.
42. Blaikie, N. (2007), Approaches to social inquiry, Second edition, London: Polity press.
43. Charmaz, K. (2007), Constructing grounded theory; A practical guide through qualitative analysis, London: Sage publication.
44. Chin Lin, A., Loftis, K. (2005), “Mixing qualitative and quantitative methods in political science: a primer”, Paper presented at the annual meeting of the American political science association.
45. Creswell, J.W., Clark, V.L.P. (2006), Designing and conducting mixed methods research, First edition, London: sage publication.
46. Creswell, J.W., Clark, V.L.P., Guttmann, M.L., Hanson, E.E. (2003), Advanced mixed methods research design. In Tashakkori, A., Teddlie, C. (Eds.), Handbook of mixed methods in social and behavioral research. Thousand Oaks, CA: sage publications.
47. Fairclough N. (2009), A dialetical-relational approach to critical discourse analysis in social research, In: Wodak R., Meyer M. (Eds.). Methods of critical discourse analysis. 2nd ed. London, UK: SAGE Publications.
48. Fournier-Viger, P. (2018), Introduction to data mining, Harbin Institute of Technology (Shenzhen), School of Humanities and Social Sciences. Online available at: https://slideplayer.com/slide/14157916.
49. Heloulou, I., Radjef, M.S., Kechadi, M.T. (2017), “Automatic multiobjective clustering based on game theory”, Expert systems with applications, 67: 32-48.
50. Jain, A.K. (2009), Data Clustering: 50 Years beyond K-Means, to appear in Pattern Recognition Letters.
51. Joohnson, R.B., Onwuegbuzie, A.J. (2004), “Mixed method research: a research paradigm whose time has come”, Educational research, 33(7): 14-26.
52. Kaveh, A., Zakian, P. (2017), “Improved GWO algorithm for optimal design of truss structures”, Engineering with computers: 1-23.
53. Klotz, A., Prakash, D. (2008), Qualitative methods in international relations: a pluralist guide, Hampshire: Palgrave Macmillan.
54. Laclau, E., Mouffe, C. (1985), Hegemoney and socialist strategy: Towards a radical democratic politics, London: Verso.
55. Lotfi, A.Z. (1996), “Fuzzy logic = computing with words”, IEEE transactions on fuzzy systems, 4(2): 104-109.
56. Maskell, P., Malmberg, A. (1999), “Localised learning and industrial competitiveness”, Cambridge journal of economics, 23(2): 167-185.
57. Naghizadeh, R., Allahy, S., Ranga, M. (2020), “A model for NTBF creation in less developed regions based on the Smart Specialisation concept: the case of regions in Iran”, Regional Studies, DOI: 10.1080/00343404.2020.1736539.
58. Neuman, W.L. (2000), Social research methods: Qualitative and quantitative approaches, 4th edition. Boston: Allyn and Bacon.
59. Otto, C., Wang, D., Jain, A.K. (2018), “Clustering millions of faces by identity”, IEEE transactions on pattern analysis and machine intelligence, 49(2): 289-303.
60. Ragin, C.C. (2008), Redesigning social Inquiry Fuzzy sets and beyond, Chicago: The University of Chicago press.
61. Schram, F.S. (2007), “Political science research: from theory to practice”, International encyclopedia of political science, New York: Sage Publishing.
62. Smithson, M., Verkuilen, J. (2006), Fuzzy set theory applications in the social sciences, California: Sage publications.
63. Streubert, H., Carpenter, D. (2007), Qualitative research in nursing: advancing the humanistic imperative, 4th edition. Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins.
64. Teddlie, C., Tashakkori, A. (2009), Foundations of mixed method research: Integrating quantitative and qualitative techniques in the social and behavioral science, First edition. London: Sage publications.
65. Torfing, J. (2005), Discourse Theory: Achievements, Arguments, and Challenges, In D. Howarth and J. Torfing (Eds.) Discourse Theory in European Politics, New York: Palgrave Macmillan: 1-30.
66. UNCTAD (2005), Science, technology and innovation policy review: The Islamic Republic of Iran, Geneva: United Nations Publications.
67. UNCTAD (2016), Science, technology and innovation policy review: The Islamic Republic of Iran, New York and Geneva: United Nations Publications.
68. UNESCO (2010), UNESCO Science Report 2010: The current status of science around the world, Paris: UNESCO Publishing.
69. Xu, R., Wunsch, D. (2005), “Survey of clustering algorithms”, IEEE transactions on neural networks, 16(3): 645-678.