امکان‎یابی کاربست روش اجتهادی در علوم انسانی (مورد مطالعه: رهبری در مدیریت اسلامی)

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسنده

عضوهیات علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

چکیده

این نوشتار در مسیر امکان‎یابی کاربست روش اجتهادی در علوم انسانی به مورد کاوی شیوه رهبری در مدیریت اسلامی، با استفاده از آموزه‎های اسلامی و براساس تحلیل اجتهادی می‌پردازد. یافته‎های ‎این تحقیق نشان می‎دهد که روش اجتهادی روشی ترکیبی است که با دانش ترکیبی مدیریت از شاخه‎های علوم انسانی رابطه دارد و شیوه رهبری اسلامی به‎عنوان یکی از موضوعات علوم انسانی در دایره روش اجتهادی قابل تحلیل است.
افزون‌براین، با عنایت به‎روش اجتهادی در آموزه‎های اسلامی، دو دسته گزاره مشاهده می‎شود که در هر دو دسته، بخشی از گزاره‎های قرآنی و بخشی از گزاره‎های روایی وجود دارد؛ برخی از گزاره‎های دسته اول مستقیماً رابطه حاکم یا رهبر را با پیروان و نحوۀ تعامل با آنان را به تصویر می‎کشد. باوجوداین، دسته‎ای از ‎این گزاره‎ها خطابات عامی ‎هستند که می‎توان از اطلاق‎شان، سبک نرمش مطلق را اصطیاد نمود.
ازاین‎رو، می‎توان گفت که ‎این دسته از گزاره‎ها بر نرمش و رفق مطلق دلالت دارد و دسته دوم از گزاره‎های قرآنی و روایی بر اختلاط نرمش با شدت عمل تأکید می‎کنند؛ با توجه به ‎این دو دسته از گزاره‎ها طبق قواعد اصولی و فقهی در روش اجتهادی می‎توان در مقام جمع بین گزاره‎ها هر جا دسته‎ای از گزاره‎ها (ادله‎ای) بر موضوعی به‎طور مطلق دلالت داشته باشند، در عین حال دسته‎ای دیگر از گزاره‎ها بر همان موضوع به‎طور مقید دلالت کنند، گزاره‎های مطلق را بر مقید حمل کرد؛ چه ‎اینکه طبق قاعده «الجمع مهما امکن اولی من‎الطرح» ادله‎ای که مطلق است را می‎توان حمل بر مقید کرد، در نتیجه می‎توان استنباط کرد که در سبک رهبری هم نرمش و هم شدت عمل لازم است؛ ازاین‎رو، نتیجه تحلیل اجتهادی آن است که رهبری در مدیریت اسلامی‎آمیزه‎ای از «نرمش حداکثری و شدت حداقلی» است.

کلیدواژه‌ها


  1. قرآن کریم

    *‎ نهج‎البلاغه

    1. آمدی، عبدالواحد (1337)، غررالحکم و دررالکلم، تهران: نشر محمدعلی انصاری قمی.

    2. ابن‎فارس ،احمدبن‎فارس بن‎ذکریا (1410ق)، معجم مقاییساللغه، بیروت: الدارالاسلامیه.

    3. اعرافی، علیرضا (1385)، روششناسی علوم انسانی، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.

    4. بلاذری، احمد ابن‎یحیی (2000)، انسابالاشراف، دمشق: دارالیقظه العربیه.

    5. بستان، حسین (1392)، نظریهسازی دینی در علوم اجتماعی با تطبیق بر جامعهشناسی خانواده، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.

    6. پیروز، علی‎آقا؛ عباس شفیعی، ابوطالب خدمتی و سیدمحمود بهشتی‎نژاد (1398)، مدیریت در اسلام، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.

    7. ثقفی، ابراهیم‌بن‎محمد (بی‎تا)، الغارات، تهران: انجمن آثار ملی.

    8. حسن‎پور، اکبر، «مدل عملی برای رهبری خدمتگذار»، تدبیر، سال پانزدهم، ص153.

    9. جوادی آملی، عبدالله (1377)، شریعت در آینه معرفت، قم: اسراء .

    10. حرعاملى، محمد‎بن‎الحسن (1403ق)، وسائل الشیعه الى تحصیل مسائل الشریعة، تهران: کتاب‎فروشى اسلامیه.

    11. خامنه ای، سید علی (1379)، پایگاه اطلاع رسانی مقام معظم رهبری .

    12. خسروپناه، عبدالحسین (1390)، «الگوی حکمی‎−اجتهادی علوم انسانی»، جاویدان خرد، ش19، ص53.

    13. الخویی، سیدابوالقاسم (1409)، مصباحالاصول، تقریر السیدمحمد سرور الواعذالحسینی، قم: مکتب الداوری.

    14. خویی، حبیب‎الله بن محمدهاشم (۱۴۲۹ق، ۲۰۰۸م(، منهاج البراعه شرح نهجالبلاغه، بیروت: چاپ علی عاشور.

    15. راغب‎اصفهانی، حسین‎بن‎محمد (بی‎تا)، المفردات فی غریبالقران، تهران: المکتبه المرتضویه.

    16. شفیعی، عباس (1396)، رویکرد اسلامی به مدیریت رفتار سازمانی در سطح سازمان، قم: پژوهشگاه حوزه ودانشگاه.

    17. شیخ صدوق، محمد بن علی ‎بن حسین ‎بن بابویه (1404ق)، من لایحضره الفقیه، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.

    18. صدر، محمدباقر (1411ق)، اقتصادنا، بیروت: دارالتعارف للمطبوعات.

    19. طباطبایی، سیدمحمدحسین (1364)، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه،.

    20. طبری، محمدابن‎جریر (1346)، تاریخ الرسل و الملوک، بیروت: روائع التراث العربی.

    21. علی‎پور،مهدی و سیدحمیدرضا حسنی (1389)، پارادایم اجتهادی دانش دینی، قم: انتشارات پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.

    22. قرشی، علی‎اکبر (1375)، قاموس قرآن، تهران: دارالکتب الاسلامیه.

    23. کلینی، محمدبن‎یعقوب، اصول کافی، تهران: اهل‎البیت.

    24. مجلسی، محمدباقر (1423ق)، بحارالانوارالجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهارb، بیروت: دارالاضواء.

    25. محقق حلی، شیخ نجم‎الدین (1403)، معارج الاصول، تحقیق محمدحسین رضوی، قم: مؤسسه آل‎البیت.

    26. مشکینی، علی (بی‎تا) )، اصطلاحات الاصول، قم: یاسر.

    27. مطهری، مرتضی (1380)، امامت و رهبری در اسلام، تهران: صدرا.

    28. مکارم شیرازی، ناصر (1362)، تفسیر نمونه، با همکاری جمعی از نویسندگان، تهران: دارالکتب الاسلامیه.

    29. مکارم شیرازی، ناصر (1390)، پیام امام امیرالمؤمنینj شرح تازه و جامعی بر نهجالبلاغه، قم: انتشارات امام علی‎ابن‎ابیطالبj.

    30. Fry, L.W.(2005), “Toward a Theory Of Spritual Leadership”, The Leadership Quartery, Vol.14,

    1. 31.  Griseri, Paul (2002),Management knowledgei printed in Great Brirain, New york printic-hall.

    32. Koontz, Harold & Others (1990), Essencials of Management, New York, MC: Grow-Hill.

    33. L. Price, Terry (2003), “The ethics of authentic transformational leadership”, the leadership Quarterly, Vol 35, No4,  pp 22-35.

    34. Moorhead Gregory & Ricky w griffin (2001) organizational Behavior Boston .

    35. Robbins, P. Stephen, (1993), Orgenizational Behavior, Englewood, prentice-Hall.

    36. Robbins p Stephen & Judge .T im (2015) organizational behavior prentice hall in New Jersey.

    37. Schermerhorn, J. R, & Others (1997), Organizational Behavior, New York, John willey.

    38. Stoner, James & Edward Freeman (1992), Management Englewood Cliffs, Printic-Hall.