علت گرایی ودلیل گرایی درعلوم اجتماعی

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسنده

عضوهیات علمی موسسه امام خمینی ره

چکیده

انون‎مداری یا قاعده‏مداری[1] جهان اجتماعی و اتخاذ موضع مستدل درباره سهم هریک، یکی از مسائل بنیادین فلسفه علوم اجتماعی است. رویکرد قانون‏مدار با مرجعیت الگویی علوم طبیعی و تلقی جهان انسانی به‌عنوان بخشی از قلمرو جهان طبیعی با ویژگی‏هایی متمایز، هدف علم اجتماعی را تبیین روابط علّی و معلولی میان کنش‏ها/پدیده‏های اجتماعی و کشف قانون به شیوه‏ای قیاسی می‏داند؛ درحالی‌که رویکرد قاعده‏مدار، با اعتقاد به نیت‏مندی، معناداری، هنجارمندی،‎ زمینه‏مندی و غایت‏مندی کنش‏های انسانی، هدف علم اجتماعی را فهم تفسیری (همدلانه یا هرمنوتیکی) یا تفهم پدیده‏های انسانی و شناخت و استنباط دلایل کنشگران می‏داند. جمعی نیز به صورت تلفیقی، هدف این علوم را توأمان، تفهم وتبیین یا تفهم تبیینی انگاشته‏اند؛ عده‏ای نیز با خوانش علّی از دلایل،‎ و نقش علّی آنها در کنش،‎ موضع علت‏گرایانه را هرچند با تفسیری متفاوت، تقویت کرده‏اند.
نوشتار حاضر درصدد است تا این منازعه عمیق و تعیین‏کننده را همراه با مبانی و مفروضات و آثار و نتایج مفهومی و روشی مترتب بر هریک از مواضع مرجح را مورد بحث و بررسی قرار دهد. روش این مطالعه در مقام گردآوری، اسنادی و در مقام تحلیل و ارزیابی،‎ مفهوم‏کاوی و اعتبارسنجی مؤیدات اثباتی و تأییدی هریک از رویکردهای یادشده است.



[1]. rule governed/Law governed

کلیدواژه‌ها


1. آرون، ریمون (۱۳۷۰)، مراحل اساسی اندیشه در جامعه‏شناسی، ترجمه باقر پرهام، چاپ دوم، تهران: انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.
2. برگر، پتر.ل و لوکمان، توماس (۱۳۷۵)، ساخت اجتماعی واقعیت، ترجمه فریبرز مجیدی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
3. بستان (نجفی)، حسین‎ و همکاران (۱۳۹۱)، علمدینی، گامی به سوی ساختار علم تجربی و امکان علم دینی، ج 1، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
4. بستان (نجفی)، حسین (۱۳۹۰)، گامی به‌سوی علم دینی، ج2، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
5. بلیکی، نورمن (۱۳۸۴)، طراحی پژوهش‏های اجتماعی، ترجمه: حسن چاوشیان، تهران: نشر نی.
6. بوریل، گیبسون و مورگان گارت (۱۳۸۳)، نظریه‏های جامعه‏شناسی کلان، ترجمه: محمدتقی نوروزی، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینیe.
7. توحیدی‌نسب، زینب و مرضیه فروزنده (۱۳۹۲)، رئالیسم انتقادی، قم: بوستان کتاب.
8. جلایی‌پور، حمیدرضا و جمال محمدی (۱۳۸۷)، نظریه‏های جامعه‏شناسی متأخر، تهران: نشر نی.
9. راین، آلن (۱۳۷۲)، فلسفه علوم اجتماعی، ترجمه: عبدالکریم سروش، چاپ سوم، تهران: صراط.
10. روبینشتاین، دیوید (۱۳۸۶)، مارکس و ویتکنشتاین، ترجمه: شهناز مسمی پرست، تهران: نشر نی.
11. سروش، عبدالکریم (۱۳۷۲)، فربه‏تر از ایدئولوژی، تهران: مؤسسه فرهنگی صراط.
12. سروش، عبدالکریم (۱۳۷۶)، درس‏هایی در فلسفه علم الاجتماع، چاپ دوم، تهران: نشر نی.
13. سروش،‌ عبدالکریم (۱۳۸۱)، در مقدمه «تبیین در علوم اجتماعی»، دانیل لیتل،‌ ترجمه عبدالکریم سروش، تهران: مؤسسه فرهنگی صراط، چاپ سوم.
14. شرت، ایون (۱۳۸۷)، فلسفه علوم اجتماعی قاره‏ای، ترجمه هادی جلیلی، تهران: نشر نی.
15. صمدی، هادی (۱۳۸۹)، ساختار نظریه‏های علمی، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
16. فروند، ژولین (۱۳۷۲)، نظریه‏های مربوط به علوم انسانی، ترجمه: علی‌محمد کاردان، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
17. فی، برایان (۱۳۸۱)، فلسفه امروزین علوم اجتماعی، ترجمه: خشایار دیهیمی، تهران: طرح نو.
18. کچویان، حسین و عبدالحسین کلانتری (۱۳۹۰)، «علوم اجتماعی قاعده‏مدار است یا قانون‏مدار؟»، دوفصلنامه علمی پژوهشی نظریه‏های اجتماعی متفکران مسلمان، ش1، ص1−27.
19. کوزر، لیویس (۱۳۷۰)، زندگی و اندیشه بزرگان جامعهشناسی، ترجمه محسن ثلاثی، تهران: انتشارات علمی.
20. لیتل، دانیل (۱۳۸۱)، تبیین در علوم اجتماعی، ترجمه: عبدالکریم سروش، چاپ سوم، تهران: صراط.
21. مصباح یزدی، محمدتقی (۱۳۸۳)، آموزش فلسفه، چاپ پنجم، تهران: شرکت چاپ و نشر بین‏الملل وابسته به مؤسسه انتشارات امیر کبیر.
22. طباطبایی، محمدحسین و مطهری، مرتضی (۱۳۸۰)، مجموعه آثار، چاپ هشتم، ج 6 ، تهران: صدرا.
23. واعظی، احمد (۱۳۸۰)، درآمدی بر هرمنوتیک، تهران: مؤسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر.
24. وبر، ماکس(۱۳۸۲)، روش‏شناسی علوم اجتماعی، ترجمه حسن چاوشیان، تهران: نشر مرکز.
25. Dray, William (1957), Laws and Explanation in History, Oxford.
26. Giddens,A.,(1976),New Rules of Sociological Method; London Hutchinson and New York:Basic Book.
27. دیکشنری‏های انگلیسی آنلاین
- http://www.thebluediamondgallery.com/handwriting/images.
- Image /reason; Barnhart, Robert. Barnhart Concise Dictionary of Etymology. New York: Harper Collins, 1995.
- PrintSwick, Ed. English Grammar for ESL Learners. New York: McGraw Hill, 2013.