از تبیین تا نقد: بررسی انتقادی دیدگاه جیمز بوهمن وچارلز تیلور دربارۀ رابطۀ علم و ارزش‌ها در علوم اجتماعی

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسنده

دکترای تخصصی، استادیار، گروه مطالعات نظری علم، فناوری و نوآوری، مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور

چکیده

یکی از میراث‌های پوزیتیویست‌های منطقی در فلسفۀ علم، آموزۀ علم رها از ارزش است که مستلزم آموزۀ دوپارگی واقعیت/ارزش می‌باشد. هر دوی این آموزه‌ها در دهه‌های اخیر مورد انتقاد فیلسوفان و جامعه‌شناسان علم قرار گرفته‌اند و برای ردّ آنها، موردکاوی‌های مختلفی انجام شده است. در علوم اجتماعی مخالفان علم رها از ارزش و دوپارگیِ واقعیت/ارزش پُرتعدادتر و سرسخت‌تر هستند. جیمز بوهمن و چارلز تیلور را می‌توان از مخالفان سرسخت این آموزه‌ها در علوم اجتماعی به‌شمار آورد. بوهمن بر این باور است که کارکرد نظریه‌های اجتماعی صرفاً تبیین (معطوف به واقعیت) نیست، بلکه کارکرد (حتی اصلیِ) آنها، نقد ارزش‌های رایج در جامعه است. تیلور نیز بر این باور است که علوم سیاسی را نمی‌توان خالی از ارزش دانست، بلکه نظریه‌های مختلف در علوم سیاسی نقدهایی را مطرح می‌کنند که محصول چارچوب‌های تبیینی آن نظریه‌ها هستند و با آن چارچوب‌های تبیینی درهم‌تنیده‌اند. در این مقاله تلاش شده است تا با نقد دیدگاه‌های بوهمن و تیلور نشان دهد که چرا نقد نمی‌تواند بخشی از علم باشد؛ همچنین چگونه می‌توان نقش نظریه‌های علمی در نقد ارزش‌های اجتماعی را نتیجه فناورانۀ آن نظریه‌ها دانست، نه بخشی از خودِ آن نظریه‌ها.

کلیدواژه‌ها


1. Bohman, J. (1991), New philosophy of social science, Cambridge, Polity Press.
2. Carnap, R. (1996), Philosophy and logical syntax, Bristol: Thoemmes Press.
3. Hume, D. (1896), A treatise of human nature,reprinted from the original edition in three volumes and edited, with an analytical index, by l. A. Selby-bigge, L. A. Selby-Bigge Ed., Oxford, Clarendon Press.
4. Laudan, L. (1977), Progress and its problems: Towards a theory of scientific growth, Berkeley, CA: University of California Press.
5. Lipset, S. M. (1959), Political man: The social bases of politics, Bombay: Vakils, Feffer and Simons.
6. Longino, H. E. (1983), Beyond 'bad science': Skeptical reflections on the value-freedom of scientific inquiry, Science, Technology, & Human Values, 8(1), 7-17.
7. Longino, H. E. (1987), Can there be a feminist science? Hypatia, 2(3), 51-64.
8. Longino, H. E. (1990), Science as social knowledge: Values and objectivity in scientific inquiry,  Princeton, NJ: Princeton University Press.
9. McMullin, E. (1983), Values in science. PSA: Proceedings of the Biennial Meeting of the Philosophy of Science Association, 2, 3-28.
10. Putnam, H. (2002), The collapse of the fact/value dichotomy and other essays, Cambridge, Harvard University Press.
11. Rooney, P. (1992), On values in science: Is the epistemic/non-epistemic distinction useful? PSA: Proceedings of the Biennial Meeting of the Philosophy of Science Association, 1992(1), 13-22.
12. Taylor, C. (1967), Neutrality in political science. In P. Laslett & W. G. Runciman (Eds.), Philosophy, politics and society (pp. 25-57). Oxford: Blackwell.
13. Weber, M. (1949), The methodology of the social sciences, E. A. Shils & H. A. Finch, Trans, (Glencoe, IL, The Free Press.