کاربست داده‎های اسناد خانوادگی و خاندانی در پژوهش‎های تاریخی (رهیافت‎ها، الزامات و چالش‎ها)

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار تاریخ پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

2 دانشجوی دکترای پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی

چکیده

تاریخ‎نگاری سندمحور، رویکردی خُرد و جزءنگر به پدیدارهای تاریخی دارد. این‌ رویکرد، واکنشی به ناامیدی از روایت‎های کلان از تاریخ است که به نادیده انگاشتن سهم عمده‎ای از عناصر تاریخی اقوام در راستای یکسان‎سازی تحلیل‎ها می‎انجامد. پژوهش حاضر پاسخ به پرسشی در زمینه شیوه‎ها، موارد استفاده و جایگاه‎ این دست از اسناد در میان مراجع تاریخی است. بازنمایی اهمیت و اولویت اسناد خاندانی در مطالعات جامعه‎شناختی مورد رجوع این مطالعه می‎باشد که می‎تواند به تردید در برخی پیش‎فرض‎ها یا‎ انگاره‎های مورد پذیرش محققان انجامد. ارائه شواهد و اسناد جدید و تفسیر آنها در این مطالعه پابه‎پای یکدیگر به پیش می‎روند و تفسیری نو از این اسناد بیان خواهد شد. روش مطالعه در این پژوهش توصیفی و تحلیلی بر مبنای منابع کتابخانه‎ای و استخراج داده‎های متنی اسناد خاندانی است که با ارائه رهیافت‎های علمی واکاوی می‌شود و در توصیف الزامات و چالش‎های پیش‎روی محققان این حوزه می‌کوشد. تاریخ‎نگاری مبتنی بر اسناد خاندانی به دریافت داده‎های تاریخی و فرهنگی که به ندرت در تواریخ و اسناد حکومتی و رسمی حضور داشته و کمتر در تیررس نقد و شناخت مورخان هستند، کمک خواهد کرد و کاوش در تبارشناسی اسنادی خاندان‎ها و یاری در ایجاد و توصیف اطلس تاریخی قوم‎نگارانه را وجه عمل خود قرار می‎دهد؛ درنهایت این پژوهش در حوزه روش‎شناسی کاربردی قرار می‎گیرد و می‎کوشد شیوه‎های برخورد و استفاده از داده‎های تاریخی و قومی اسناد خاندانی را تمرین کند.

کلیدواژه‌ها


1. احمدزاده، محمدامیر (1394)، «اهمیت کاربرد الگوها و روش‌های تحلیل اسناد در پژوهش‌های تاریخی»، تاریخ‌نگری و تاریخ‌نگاری دانشگاه الزهراء، س25، ش15، ص5−33.
2. استربرگ، کریستین (1384)،روش‌های تحقیق کیفی در علوم اجتماعی، ترجمه احمد پوراحمد و علی شماعی، چ1، یزد: دانشگاه یزد.
3. استنفورد، مایکل (1388)، درآمدی بر فلسفه تاریخ، ترجمه احمد گل‌محمدی، تهران: نشر نی.
4. اسکاچپول، تدا (1388)، بینش و روش در جامعه‌شناسی تاریخی، ترجمه سیدهاشم آقاجری، چ2، تهران: نشر مرکز.
5. اشرف، احمد (1368)، لقب و عنوان (در زمینه ایرانشناسی)، به کوشش چنگیز پهلوان، تهران: انتشارات به‌نگار.
6. اکبری، علی‌اکبر (1381)، «اهمیت اسناد در تاریخ‌نگاری معاصر»، مجموعه مقالات همایش اسناد و تاریخ معاصر، ج1، تهران: نشر مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات.
7. جانب‌الهی فیروزآبادی، محمدسعید (1390)، چهل‌گفتار در مردم‌شناسی میبد، دفتر4، تهران: سبحان‌نور.
8. جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1367)، ترمینولوژی حقوق، تهران: کتابخانه گنج دانش.
9. حسن‌زاده، اسماعیل (1398)، «نقد روش‌شناسی سند در پژوهش‌های تاریخی؛ مورد اسناد ساواک»، مجموعه مقالات نقد روش‌شناسی تاریخ‌نگاری انقلاب اسلامی، به کوشش حسن حضرتی، تهران: نشر پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی.
10. خانمحمدی، علی‌اکبر (1373)، «روش کار با اسناد خطی»، گنجینـه اسـناد، س3، دفتـر اول، بهـار، ص86−97.
11. خلیلی، محسن (1390)، «بازخوانی نیت‌مند اسناد در پژوهش‌های تاریخی»، مطالعات تاریخ فرهنگی، س2، ش7، ص59−92.
12. رضوی، ابوالفضل (1391)، فلسفه انتقادی تاریخ، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
13. روستایی، محسن (1389)، «تعابیری از سندشناسی و سندپژوهی و نقش آن در پژوهش و توصیف اسناد تاریخی»، کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، ش16، ص42−49.
14. زندیه، حسن و مریم بلندی (1394). «راهکارهای شناخت استشهادنامه»، مطالعات تاریخی جهان اسلام، دوره 3، ش6، ص7−28.
15. سازمان اسناد و کتابخانه جمهوری اسلامی ایران (ساکما)، شماره بازیابی 28376/999.
16. سازمان اسناد و کتابخانه جمهوری اسلامی ایران (ساکما)، شماره بازیابی 38602/999.
17. سازمان اسناد و کتابخانه جمهوری اسلامی ایران (ساکما)، شماره بازیابی 39755/999.
18. سازمان اسناد و کتابخانه جمهوری اسلامی ایران (ساکما)، شماره بازیابی 40207/999.
19. سازمان اسناد و کتابخانه جمهوری اسلامی ایران (ساکما)، شماره بازیابی 39457/999.
20. سازمان اسناد و کتابخانه جمهوری اسلامی ایران (ساکما)، شماره بازیابی 38754/999.
21. سازمان اسناد و کتابخانه جمهوری اسلامی ایران (ساکما)، شماره بازیابی 39462/999.
22. سازمان اسناد و کتابخانه جمهوری اسلامی ایران (ساکما)، شماره بازیابی 39369/999.
23. سازمان اسناد و کتابخانه جمهوری اسلامی ایران (ساکما)، شماره بازیابی 42806/293/96.
24. سازمان اسناد و کتابخانه جمهوری اسلامی ایران (ساکما)، شماره بازیابی 17795/293.
25. سازمان اسناد و کتابخانه جمهوری اسلامی ایران (ساکما)، شماره بازیابی 30559/293.
26. سازمان اسناد و کتابخانه جمهوری اسلامی ایران (ساکما)، شماره بازیابی 35393/293.
27. سازمان اسناد و کتابخانه جمهوری اسلامی ایران (ساکما)، شماره بازیابی 121934/293.
28. سازمان اسناد و کتابخانه جمهوری اسلامی ایران (ساکما)، شماره بازیابی 124809/293.
29. سازمان اسناد و کتابخانه جمهوری اسلامی ایران (ساکما)، شماره بازیابی 74436/293.
30. سازمان اسناد و کتابخانه جمهوری اسلامی ایران (ساکما)، شماره بازیابی 1245/232.
31. سازمان اسناد و کتابخانه جمهوری اسلامی ایران (ساکما)، شماره بازیابی 121934/293.
32. سازمان اسناد و کتابخانه جمهوری اسلامی ایران (ساکما)، شماره بازیابی 25382/296.
33. سازمان اسناد و کتابخانه جمهوری اسلامی ایران (ساکما)، شماره بازیابی 20619/296.
34. سازمان اسناد و کتابخانه جمهوری اسلامی ایران (ساکما)، شماره بازیابی 20398/296.
35. سازمان اسناد و کتابخانه جمهوری اسلامی ایران (ساکما)، شماره بازیابی 6405/998.
36. سازمان اسناد و کتابخانه جمهوری اسلامی ایران (ساکما)، شماره بازیابی 6573/998.
37. سازمان اسناد و کتابخانه جمهوری اسلامی ایران (ساکما)، شماره بازیابی 11205/310.
38. ساروخانی، باقر (1383)، روش‌های تحقیق در علوم اجتماعی، ج1، چ9، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
39. ساسانی، فرهاد (1389)، «تأثیر بافت متنی بر معنای متن»، زبان‌پژوهی، س2، ش3، ص109−124.
40. ساماران، شارل (1370)، روش‌های پژوهش در تاریخ، ترجمه ابوالقاسم بیگناه و مهدی علایی و دیگران، ج1−4، مشهد: آستان قدس.
41. شیخ‌الاسلامی، جواد (1364)، «شیوه‌ی کاربرد اسناد و مدارک در پژوهش‌های سیاسی و تـاریخی»، مجله آینده، ش6 و7، س11، ص401−413.
42. شیخ‌الحکمایی، عمادالدین (1380)، «کاتبان و قاضیان اسناد بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی»، نامه بهارستان، س2، ش2، ص137−152.
43. شیخ‌الحکمایی، عمادالدین (بی‌تا)، «بازخوانی یک وقف‌نامه»، میراث جاویدان، س1، ش1، ص68−72.
44. شیری، طهمورث و ندا عظیمی (1391)، «بررسی مقایسه‌ای تحلیل محتوای کیفی و روش هرمنوتیک»، مطالعات جامعه‌شناسی، دوره4، ش15، ص79−99.
45. صادقی‌فسایی، سهیلا و عرفان‌منش (1394)، «مبانی روش‌شناختی پژوهش اسنادی در علوم اجتماعی»، راهبرد فرهنگ، ش29، بهار، ص61−91.
46. طالقانی، محمود (1381)، روش تحقیق نظری، ویراستار شهلا کاظمی‌پور، تهران: نشر دانشگاه پیام‌نور.
47. فدایی‌عراقی، غلامرضا (1377)، مقدمه‌ای بر شناخت اسناد آرشیوی، تهران: سازمان سمت.
48. فرانکفورد، چاوا و دیوید نچمیاس (1390)، روش‌های پژوهش در علوم اجتماعی، ترجمه فاضل لارجانی و رضا فاضلی، تهران: نشر سروش.
49. گرونکه، مونیکا (بی‌تا)، «نگارش اسناد خصوصی در جهان اسلام»، ترجمه محسن ایمانی، میراث جاویدان، س16، ش62، ص74−85.
50. معین، محمد (1386)، فرهنگ معین، چ3، تهران: زرین.
51. مورلی، نویل (1398)، کاربست نظریه‌ها، مدل‌ها و مفاهیم در تاریخ باستان، ترجمه فرهاد نام‌برادرشاد، تهران: مورخان.
52. وبر، ماکس (1390)، روش‌شناسی علوم اجتماعی، حسن چاوشیان، تهران: نشر مرکز.