روایی روش «تحلیل محتوای کیفی» در روان‎شناسی قرآن‏ بنیان (مورد مطالعه: مدل انگیزش قرآن‏ بنیان)

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسنده

دانشیار، گروه روانشناسی، پژوهشکده علوم رفتاری، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم، ایران

چکیده

هدف این پژوهش معرفی کاربرد و اعتبار روش تحلیل محتوای کیفی در مطالعات «روان‎شناسی قرآنی» و ارائه یک نمونه از کاربست آن در «روان‎شناسی قرآن‏بنیان» است؛ سؤال تحقیق عبارت بود از اینکه آیا روش پژوهش «تحلیل محتوای کیفی» در مطالعات روان‎شناسی قرآن‏بنیان از قابلیت کاربرد و اعتبار روش‏شناختی برخوردار است؟ برای پاسخ به این سؤال، افزون بر تبیین ویژگی‏ها، مزایا و مفاهیم مرتبط با این روش و با اشاره به قابلیت و روایی کاربست آن در مطالعات قرآنی یک پژوهش روان‎شناختی با موضوع «مدل انگیزش قرآن‏بنیان» نیز ارائه شد. در این تحقیق ضمن ارائه مدلی در سه محتوای علّی، ساختاری و پیامدی، تفاوت‏ها و تشابه‏های آن با «مدل انگیزش در روان‎شناسی معاصر» تبیین شد؛ همچنین به جزئیاتی از روش «تحلیل محتوای کیفی» توجه می‎شود که در کاربست آن در موضوعات قرآن‎بنیان نیاز به توجه و توضیح ویژه دارد.

کلیدواژه‌ها


  1.  

    1. آخوندی، محمدباقر (1393)، «سنخ‎شناسی نفاق در قرآن مجید»، فصلنامه آموزه‏ها‏ی قرآنی، ش20، ص53−
    2. احمدزاده، رضا (1398)، «تحلیل مضمونی ویژگی‏ها‏ی جهاد در آیات قرآن کریم»، فصلنامه علمی‏ تخصصی فرهنگ پژوهش، ش40، ویژه علوم سیاسی.
    3. احمدزاده، سیدمصطفی (1398)، «چیستی ایمان در قرآن کریم به روش تحلیل محتوای کیفی»، دوفصلنامه علمیپژوهشی مطالعات قرآن و حدیث، ش24، ص135−
    4. ارل ببی (1384)، روش تحقیق در علوم اجتماعی، ترجمه رضا فاضل، تهران: سمت.
    5. استراوس، ان سلم و جولیت کربین (1394)، مبانی پژوهش کیفی: فنون و مراحل تولید نظریۀ زمینه‏ای، ترجمه ابراهیم افشار، تهران: نشر نی.
    6. ایمان، محمدتقی (1388)، مبانی پارادایمی روش‏های تحقیقی کمی و کیفی در علوم انسانی، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
    7. باردن، آکن (1375)، تحلیل محتوا، ترجمه ملیحه آشنایی و محمد یمنی دوزی سرخابی، تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
    8. پارسا، محمد (1392)، روانشناسی عمومی، تهران: آموزش و پرورش.
    9. پورافکاری، نصرت‎‎ا‎لله (1382)، فرهنگ جامع روانشناسی روانپزشکی، چ4، تهران: فرهنگ معاصر.
    10. جانی‎پور، محمد (1396)، «کارکردهای کیفی استفاده از روش تحلیل محتوا در فهم احادیث»، رهیافت‏ها‏یی در علوم قرآن و حدیث، دوره49، ش1، ص29−
    11. خنیفر، حسین و ناهید مسلمی (1398)، اصول و مبانی روشهای پژوهش کیفی، تهران: انتشارات نگاه دانش.
    12. رفیع‎پور، فرامرز (1360)، کند و کاوها و پنداشته‏ها‏، تهران: شرکت سهامی انتشار.
    13. زرنگار، احمد؛ امین عباس‎پور و سیدهادی موسوی بیوکی (1399)، «تحلیل شبکه مضامین الفت و عزلت به‎منظور کشف الگوی ارتباطات اجتماعی از منظر اهل‎بیت»، دوفصلنامه علمی مطالعات قرآن و حدیث، س14، ش1، ص135−
    14. سفیری، خدیجه (1400)، روش تحقیق کیفی، تهران: برآیند پوشش.
    15. سلیمی، علی (1395)، «تحلیل پاره فرهنگی در نظریه قرآنی کجروی»، فصلنامه اسلام و علوم اجتماعی، س8، ش15، بهار و تابستان، ص5−
    16. شجاعی، محمدصادق (1395)، انگیزش و هیجان (با نگرش به منابع دینی)، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
    17. طیبی ابوالحسنی، سیدامیرحسین (1398)، «درآمدی بر روش تحقیق: رویه‏ها‏ی استاندارد تحلیل داده‏ها‏ی کیفی»، فصلنامه سیاست نامۀ علم و فناوری، دوره9، ش2، تابستان، ص5−
    18. فاضلی، نصرالله (1376)، آموزش، تحقیق و ترویج تحلیل محتوای نامۀ علوم اجتماعی، نمایۀ پژوهش، س1، ش2، ص99−
    19. قائدی، محمدرضا و علیرضا گلشنی (1395)، «روش تحلیل محتوا؛ از کمّی‏گرایی تا کیفی‎گرایی»، روش‏ها‏ و مدل‏ها‏ی روانشناختی، دورۀ7، ش23، ص58−
    20. کاویانی، محمد (1392)، «رویکردی جامع به مباحث انگیزش»، مطالعات اسلام و روانشناسی، س7، ش13، ص67−
    21. کاویانی، محمد و محمدرضا کریمی (1390)، «منابع انگیزش اخلاقی با رویکرد تطبیقی بین دیدگاه علامه طباطبایی و مازلو»، مطالعات اسلام و روانشناسی، س5، ش9، ص79−
    22. کرلینجر، فرد. آن (1382)، مبانی پژوهش در علوم رفتاری، ترجمه حسن پاشا شریفی و جعفر نجفی زنده، تهران: آوای نور.
    23. کیوی و همکاران (1381)، روش تحقیق در علوم اجتماعی، ترجمه عبدالحسین نیک‎گهر، چ6، تهران: انتشارات توتیا.
    24. میرزائی، خلیل (1396)، کیفی پژوهی، تهران: نشر فوژان.
    25. نامور، هومن و فاطمه ذهبی (1389)، «گامی به سوی تحلیل محتوای آیات قرآن از منظر روان‎شناسی اجتماعی»، فصلنامه قرآن و حدیث، س4، ش1 (پیاپی 7)، پاییز و زمستان، ص57−
    26. نوری، نجیب‎الله (1396)، «عوامل و ساختار انگیزش رفتار انسان در اندیشه علامه طباطبایی»، فصلنامه روانشناسی و دین، س10، ش4 (پیاپی40)، ص5−
    27. وولف، دیوید (1997)، روانشناسی دین، ترجمه محمد دهقانی (1386)، تهران: رشد.
    28. هولستی، ال. آر (1383)، تحلیل محتوا در علوم اجتماعی و انسانی، ترجمه نادر سالارزاده امیری، تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.
    29. هولستی، رودولف (1373)، تحلیل محتوا در علوم اجتماعی و انسانی، ترجمه ناد سالارزاده امیری، تهران: انتشارات دانشگاه علامه طباطبائی.
    30. یوسف‎زاده و معروفی (1388)، تحلیل محتوا در علوم انسانی، تهران: سپهر دانش.
    31. Yan Zhang & Barbara M. Wildemuth (2005), Qualitative Analysis of Content, 1−12, Retrieved from https://philpapers.org/rec/ZHAQAO.