مناسبات هرمنوتیک تجدد و فلسفه علوم‌انسانی در آرای رضا داوری اردکانی

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسنده

استادیار، مطالعات میان فرهنگی معاصر، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران

چکیده

رضا داوری اردکانی (1312-) در طول بیش از پنج دهه حضور فعال در فلسفه و علوم‌انسانی معاصر ایران کوشیده است تا به فهم و تحلیل و آسیب‌شناسی تجربه ایران معاصر در مواجهه با تجدد (مدرنیته) و فلسفه و علوم‌انسانی همبسته با آن بپردازد. خوانش دکتر داوری از مناسبات تجدد، فلسفه و علوم‌انسانی، همگرایی زیادی با جریان‏های فلسفه قاره‏ای و پُست پوزیتیویستی (post−positivistic) در فلسفه علوم‌انسانی دارد. این نوشتار بر آن است تا با اتخاذ رویکرد هرمنوتیکی (با تأکید بر هرمنوتیک دیلتای) و با تحلیل متون منتشرشده از دکتر داوری به‌صورت‏بندی مناسبات فلسفه و تجدد و علوم‌انسانی در آرای وی بپردازد. داوری در آثار مختلف خود، «تجدد» را بسط تام و تمام تاریخِ غربی می‌داند. تاریخ غربی، همان تاریخ متافیزیک است که از زمانه افلاطون تاکنون دو هزار و پانصد سال بر اندیشه غربی سیطره دارد. نهال تجدد در قرن پانزدهم و شانزدهم دراین زمین رشد یافت و فلسفه از زمان فرانسیس بیکن تا دورۀ معاصر بیان «هرمنوتیک تجدد» بوده‌ است‌. این مقاله با اتکا به سنت هرمنوتیکی در فلسفه علوم‌انسانی قاره‏ای (با تأکید بر دیلتای) درصدد نشان دادن این معناست که میان فهم دکتر داوری از تجدد با طرح بنیادهای علوم‌انسانی، نوعی ارتباط وثیق تاریخی – مفهومی وجود دارد. تجدد «تجربه زیسته» جهان تاریخی− اجتماعی انسان مدرن اروپایی است که در فلسفه و علوم‌انسانی مدرن از رنسانس به بعد صورت‌بندی مفهومی خود را یافته است. بیان مؤلفه‌های علم شناختی فلسفی دکتر داوری متناسب با تجربه زیسته ایران معاصر که از آن به «وضع تجددمآبی» شده گام دیگر این مقاله است. وضع تجددمآبی که علوم‌انسانی متناسب با خود را صورت‌بندی می‏کند، ریشه در تجربه زیسته مدرنیزاسیون ایران معاصر (و به تعبیر داوری، تجدد وارونه) دارد. بازخوانی تجربه تجدد و علم همبسته با آن در ایران معاصر با تأکید بر مفهوم خرد توسعه در بستر تجربه ایران پساانقلابی و مناسبات دین و علوم‌انسانی در سطوح معرفتی، نهادی و گفتمانی در تجربه فکریِ داوریِ  متأخّر نشان می‌دهد که مواجهه فلسفی با علوم‌انسانی در ایران معاصر چه دشواری‌هایی پیش رو دارد.

کلیدواژه‌ها


  1. پالمر، ریچارد(1377)، علم هرمنوتیک، ترجمۀ محمد سعید حنایی کاشانی، تهران: هرمس.
  2. حاجی‌کاظم تهرانی، محمدمهدی و سیدمحمد ریاضتی (1402)، برنامه فیلسوف؛ متن و حواشی نامه دکتر داوری به دبیرخانه علم دینی، قم: انتشارات کتاب فردا .
  3. داوری اردکانی، رضا (1395)، اندیشۀ پست‌مدرن، تهران: سخن.
  4. داوری اردکانی، رضا (1395)، خرد سیاسی درزمان توسعه‌نیافتگی، تهران: سخن.
  5. داوری اردکانی، رضا (1397)، خرد و توسعه، تهران: سخن.
  6. ‎ داوری اردکانی، رضا (1397)، دربارۀ علم، تهران: هرمس.
  7. داوری اردکانی، رضا (1399)، دربارۀ علوم‌انسانی، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی‏.
  8. داوری اردکانی، رضا (1359) فلسفه چیست؟، تهران: مؤسسه حکمت و فلسفه ایران.
  9. داوری اردکانی، رضا (1379)، دربارۀ غرب، تهران: هرمس.
  10. داوری اردکانی، رضا (1378)، سیر اجمالی در اندیشۀ پست‌مدرن، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
  11. داوری اردکانی، رضا (1400)، سیر تجدّد و علم جدید در ایران، تهران: مؤسسه مطالعات فرهنگی اجتماعی وزارت علوم.
  12. داوری اردکانی، رضا (1390)، علوم‌انسانی و برنامه‌ریزی توسعه، تهران: در انتظار فردایی دیگر.
  13. داوری اردکانی، رضا (1389)، فرهنگ خرد و آزادی، تهران: ساقی .
  14. داوری اردکانی، رضا (1373)، فلسفه در بحران، تهران: انتشارات امیرکبیر
  15. داوری اردکانی، رضا (1358)، وضع کنونی تفکر در ایران، تهران: انتشارات سروش.
  16. فروند، ژولین (1386)، نظریه­های مربوط به علوم‌انسانی، ترجمه علی‌محمد کاردان، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
  17. هاشمی، محمد منصور (1383)، هویت‌اندیشان و میراث فکری احمد‌ فردید، تهران: نشر کویر.
  18. Dilthey, Wilhelm (1989), Introduction to the Human Sciences. (Selected Works Vol. 1) ed, by Rudolf Makkreel and Frithjof Rodi, Princeton: Princeton University Press.
  19. Dilthey, Wilhelm (2003), The Formation of the Historical World in the Human Sciences. (Selected Works 3) ed. by Rudolf Makkreel and Frithjof Rodi. (Princeton: Princeton University Press.
  20. Makkreel, Rudolf (1992), Dilthey: Philosopher of the Human Studies. Princeton University press.