بررسی و تحلیل منطقی عوامل نظری و اجتماعی ریاضیات‌گرایی در علم اقتصاد

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسنده

پژوهشگر مرکز پژوهشی مؤسسه عالی فقه و علوم اسلام، قم، ایران

چکیده

ریاضیات دانشی است که درباره اعداد یا موضوعاتی بحث می‌کند که به‌نحوی جنبه کمّی و مقداری دارند. براساس‌این، موضوع دانش ریاضی نوعی نظم مقداری است و گسترش ریاضیات به علم اقتصاد درواقع، گسترش این نظم مقداری به حیطه مطالعات اقتصادی است.
مسئله اصلی در اقتصاد ریاضی، تحقق ریاضی در حد دفاتر گمرکی و آمارهای کلی اقتصادی نیست؛ بلکه مسئله اصلی، تحقق نظریات اقتصادی با ابعاد ریاضی است که دارای تحلیل نظری نسبت به واقعیت‌های خام اقتصادی باشد. ریاضیات در علم اقتصاد دارای کاربردهای متنوعی است. این کاربردها گستره وسیعی از شاخص‌های اقتصادی تا تبیین‌های هندسی را شامل می‌شود.
ریاضیات در علم اقتصاد گاه نقش زبان بیان نظریات را ایفا می‌کند که این نقش در بازنمایی هندسی و جبری نظریات خلاصه می‌شود و گاه به‌عنوان ابزار نظری علم اقتصاد استفاده می‌شود. در نقش دوم، ریاضیات به تبیین روابط تابعی میان متغیرهای اقتصادی و آزمون نظریات توسط اقتصادسنجی، اندازه‌گیری‌های بسیط و تئوریک و استخراج مقادیر آماری متغیرهای اقتصادی با استفاده از تکنیک‌های آماری می‌پردازد. براساس‌این، کاربردهای ریاضی در اقتصاد شامل این امور است: 1. واحدهای اندازه‌گیری؛ 2. تبیین روابط انواع متغیرهای اقتصادی؛ 3. محاسبات آماری؛ 4. اقتصاد سنجی؛ 5. بازنمایی‌های هندسی نظریات اقتصادی.
اقتصاد ریاضی دارای تحولاتی در تاریخ علم اقتصاد بوده و برای تبیین این تحولات لازم است عوامل نظری و عینی-اجتماعی آن در اقتصاد متعارف تبیین شود. عوامل عینی-اجتماعی شرایط و زمینه‌های فردی و اجتماعی تحقق ریاضی را تبیین می‌کند و عوامل نظری شامل مبانی هستی‌شناختی، معرفت‌شناختی، روش‌شناختی، فلسفه ریاضیات، مفاهیم اقتصادی سازگار با ریاضی و نظریات ریاضی مورد نیاز تحلیل ریاضی اقتصادی است.

کلیدواژه‌ها


  1. امید، مسعود (1373). درآمدی بر فلسفه ریاضی. کیهان اندیشه، ش54. خرداد و تیر، 77−
  2. امید، مسعود (1382). درآمدی بر فلسفه ریاضی از نگاه متفکران ایران معاصر. فصلنامه علامه، ش4، 5.
  3. بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، (1403). جدول داده−ستانده.

https://www.cbi.ir/simplelist/2861.aspx.

  1. پورکاظمی، محمدحسین (1381). نقش ریاضیات در مدیریت و اقتصاد. پیام مدیریت، 2(2)، 5−
  2. پویمن، لوئیس پی. (1387). معرفت‌شناسی: مقدمه‌ای بر نظریه شناخت، ترجمه رضا محمدزاده. تهران: دانشگاه امام صادقj.
  3. تفضلی، فریدون (1398). تاریخ عقاید اقتصادی. تهران: نشر نی.
  4. دادگر، یدالله (1382). ملاحظاتی اساسی پیرامون کاربرد ریاضیات در اقتصاد. نامه مفید، 31، 5−
  5. داو، شیلا سی. (1388). کنکاشی در روش‌شناسی علم اقتصاد، ترجمه محمود متوسلی و علی رستمیان. تهران: جهاد دانشگاهی.
  6. درخشان، مسعود (1387). نظام‌های اقتصادی. قم: مؤسسه فرهنگی فجر ولایت.
  7. درویشی، باقر، شهیکی تاش، محمدنبی، و محمدی، حسین (1387). بررسی ریاضیات در آموزش اقتصاد. فصلنامه اقتصاد مقداری، 5(3)، 79−
  8. زرشناس، شهریار، (1395). درباره عقل مدرن. تهران: انتشارات تسنیم.
  9. طباطبایی، سیدمحمدحسین (1385). اصول فلسفه و روش رئالیسم، مقدمه و شرح شهید مطهری. تهران: انتشارات صدرا.
  10. علیزاده، امیرخادم، پورکاظمی، محمدحسین، و کشاورز، محسن (1394). کاربرد ریاضیات در اقتصاد اسلامی مزایا و محدودیت‌ها. مطالعات اقتصاد اسلامی، 15. 57−
  11. کاپلستون، فردریک (1386). تاریخ فلسفه. جلد چهارم. تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
  12. کفشگر، حسین (1393). اسکولاستیک. سایت پژوهه.
  13. جمشیدی، معصومه (1388)، اسکولاستیک. فرهنگ پژوهش. 5، 91−
  14. متوسلی، محمود، و مشهدی‌احمد، محمود (1389). خاستگاه، نقش و پیامدهای کاربرد ریاضیات در علم اقتصاد. نامه مفید، 78، 149−
  15. مشهدی‌احمد، محمود (1392). اقتصاد نهادگرا: مطالعه یک سنت هترودوکس در برابر ارتدکس اقتصادی. تهران: دانشگاه امام صادقj.
  16. منیری، مرتضی (1398). ریاضیات در تقابل با فلسفه و علوم طبیعی. دوفصلنامه فرهنگ و اندیشه ریاضی. 38(65)، 68.
  17. مینی، پیرو و. (1375). فلسفه و اقتصاد، ترجمه مرتضی نصرت و حسین راغفر. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
  18. همایون کاتوزیان، محمدعلی (1374). ایدئولوژی و روش در اقتصاد. ترجمه م قائد. تهران: نشر مرکز.
  19. Anglin, W.S. & Lambek, J. (1995). The heritage of Tales. NY. Springer.
  20. Derakhshan, Masoud, (2014). A Critical Analysis of the Origin and Nature of Classical Mathematical Economics: Why Classical Economists Did Not Use Mathematics? International Journal of Business and Development Studies, 6(1), 5−20.
  21. Derakhshan, Masoud, (2014). Methodological Shortcomings in Classical Mathematical Economics: A Critical Examination of the Contributions of Cournot. Jevons and Walras. Iranian Journal of Economic Studies. 3(1). 61−82.
  22. Derakhshan, Masoud, (2017). The Origin and Limitations of Modern Mathematical Economics: A Historical Approach. International Journal of Business and Development Studies, l(9), No. 1, 5−26.
  23. Friedman, M. (1953). The methodology of positive economics. In M. Essays in Positive Economics. Chicago: Chicago University Press.
  24. Garber, Daniel, (1998). Descartes Rene, In Routledge Encyclopedia of philosophy. Ver. 1. London and New York, Routledge.
  25. Horsten, Leon, (2019). "Philosophy of Mathematics". The Stanford Encyclopedia of Philosophy. Edward N. Zalta (ed.). URL = <https://plato.stanford.edu/archives/spr2019/entries/philosophy−mathematics/>.
  26. Jevons, H. S. (1965). The theory of political economy. London: Macmillan.
  27. Lawson, Tony, (2015). Essays on the nature and state of modern economics. NY. Routledge.
  28. Marshall, A. (1890). Principles of political economy. New York:
  29. Marx, Karl, (2022). mathematical manuscripts. https://www.marxists.org/archive/marx/works/1881/mathematical−manuscripts/.
  30. Mendell, Henry, (2019). Aristotle and Mathematics. The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Fall 2019 Edition), Edward N. Zalta (ed.), URL = <https://plato.stanford.edu/archives/fall2019/entries/aristotle−mathematics/>.
  31. Mill, John Stuart, (1967). On the Definition of Political Economy and on the Method of Investigation Proper to It. In Essays on Some Unsettled Questions of Political Economy. 1824˚ 1845. Toronto: University of Toronto Press.
  32. Mirowski, Philip, (2012). The unreasonable efficacy of mathematics in modern economics. In Handbook of the Philosophy of Science. Vol.13, Philosophy of Economics. Uskali M¨aki. General editors: Dov M. Gabbay. Paul Thagard and John Woods. Elsevier.
  33. Parkinson, G.H.R, (2005). The Renaissance and seventeenth−century rationalism. In Routledge History of Philosophy. 4, New York. Routledg.
  34. Reiss, Julain, (2013). Philosophy of economics a contemporary introduction. NY & London. routledge.
  35. Robbins, L. (1933). An Essay on the Nature and Significance of Economic Science. London: Macmillan.
  36. Romer, Paul, (2015). Mathiness in the thory of economic growth. AER. 105(5), 89−93.
  37. Rosser, Mike, (2003). Basic mathematics for economics. 2nd ed. London and Newyork. Routledge.
  38. Roy, Subroto, (2005). Philosophy of economics: on the scope of reason in economic enquiry. Londom and NewYork. Routledge.
  39. Samuelson, P. A., & Temin, P. (1976). Economics. New York: McGraw−
  40. Simon, Herbert, A. (2005). Behavioural economics. In Adam and Jessica Kuper. The social science encyclopedia. NewYork. Routledge.
  41. Smolinski, Leon, (1973). Karl Marx and Mathematical Economics. Journal of Political Economy, 81(5), p1189− https://www.jstor.org/stable/1830645.
  42. Waterman, A.M.C. (2003). Mathematical Modeling as an Exegetical Tool: Rational Reconstruction. In A companion to history of economic thought. By Warren J. Samuels. Jeff E. Biddle. and John B. Davis. US. Blackwell publishing.
  43. Yale, (2022). Cowles. https://cowles.yale.edu/about−us.