تبیین مبانی علم‌بودگی دانش اقتصاد در اندیشه علامه مصباح یزدی و بررسی چالش‌های آن

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسنده

استادیار، عضو هیئت علمی مؤسسه امام خمینی قم، قم، ایران.

10.30471/mssh.2025.10056.2536

چکیده

مقدمه و اهداف: این مقاله به تبیین مبانی علم‌بودگی دانش اقتصاد در اندیشه علامه مصباح یزدیe و بررسی چالش‌های مرتبط با آن می‌پردازد. با توجه به پیچیدگی‌های فهم ابعاد وجودی انسان اقتصادی و وابستگی موضوع اقتصاد به اختیار انسان، چالش‌های قابل‌توجهی درخصوص علم بودن اقتصاد مطرح شده‌اند. هدف این مقاله، تحلیل این چالش‌ها از منظر علامه مصباح یزدی و ارائه پاسخ‌هایی مبتنی‌بر مبانی معرفت‌شناختی، هستی‌شناختی و انسان‌شناختی اسلامی است. روش تحقیق این مقاله، اکتشافی و مبتنی‌بر تحلیل محتوای آثار علامه مصباح یزدی است. این پژوهش تلاش دارد تا با بررسی ویژگی‌های اختصاصی علوم‌انسانی، امکان علم‌بودگی اقتصاد را تبیین کرده و چالش‌های ناظر به آن را پاسخ دهد.
روش: این مقاله با روش اکتشافی و ازطریق تحلیل محتوای آثار علامه مصباح یزدیe انجام شده است. در این روش، با مراجعه به متون و نوشته‌های ایشان، مبانی علم‌بودگی اقتصاد و چالش‌های مرتبط با آن استخراج و تحلیل شده‌اند. رویکرد تحقیق مبتنی‌بر بررسی مبانی معرفت‌شناختی، هستی‌شناختی و انسان‌شناختی است که علامه مصباح یزدی در آثار خود به آنها پرداخته است. همچنین، با توجه به تفاوت‌های علوم‌انسانی با علوم طبیعی و ریاضی، این مقاله به بررسی ویژگی‌های خاص اقتصاد به‌عنوان یک علم انسانی پرداخته و تلاش کرده است تا با استناد به دیدگاه‌های علامه مصباح یزدیe، پاسخ‌هایی برای چالش‌های مطرح‌شده ارائه دهد. روش تحلیل محتوا در این تحقیق، شامل استخراج مفاهیم کلیدی، دسته‌بندی آنها و ارائه تحلیل‌های منطقی براساس مبانی فلسفی اسلامی است.
نتایج: براساس یافته‌های این تحقیق، اقتصاد در اندیشه علامه مصباح یزدیe به‌عنوان یک علم روشمند و مبتنی‌بر اصولی یقینی قابل‌تبیین است. چالش‌هایی مانند ناسازگاری قوانین ضروری اقتصاد با اختیار انسان، نقصان اعتبار شناختی اقتصاد در مقایسه با علوم طبیعی، عدم امکان تفاهم درباره مفاهیم انتزاعی اقتصاد، فقدان روش قابل‌توافق در اقتصاد و سوگیری اقتصاد تحت‌تأثیر پیش‌فرض‌ها، ازجمله مسائلی هستند که در این مقاله بررسی شده‌اند. علامه مصباح یزدیe با تأکید بر مبانی معرفت‌شناختی اسلامی، امکان علم‌بودگی اقتصاد را تأیید کرده و معتقد است که با وجود پیچیدگی‌های موجود، اقتصاد می‌تواند به‌عنوان یک علم معتبر شناخته شود. همچنین، ایشان بر این باور است که تفاوت‌های روش‌شناختی و تأثیرپذیری اقتصاد از مبانی مختلف، لزوماً به معنای عدم علم بودن آن نیست؛ بلکه نشان‌دهنده ویژگی‌های خاص این علم است.
بحث و نتیجه‌گیری: در این مقاله، با استناد به اندیشه‌های علامه مصباح یزدی، نشان داده شده که اقتصاد به‌عنوان یک علم انسانی، با وجود چالش‌های مطرح‌شده، می‌تواند از اعتبار علمی برخوردار باشد. تأکید بر مبانی معرفت‌شناختی اسلامی و امکان شناخت یقینی و مطلق، ازجمله دلایلی است که علم‌بودگی اقتصاد را توجیه می‌کند. همچنین، علامه مصباح یزدی با تحلیل چالش‌هایی مانند نقش اختیار انسان در اقتصاد و تأثیر پیش‌فرض‌ها بر سوگیری‌های علمی نشان می‌دهد که این مسائل لزوماً به معنای عدم علم بودن اقتصاد نیستند؛ بلکه بیانگر ویژگی‌های خاص این علم هستند. درنهایت، این مقاله نتیجه می‌گیرد که با توجه به مبانی فلسفی اسلامی و دیدگاه‌های علامه مصباح یزدیe، اقتصاد می‌تواند به‌عنوان یک علم معتبر و روشمند شناخته شود؛ مشروط بر اینکه مبانی و اصول موضوعه آن به‌درستی تبیین و تحلیل شوند. این یافته‌ها می‌تواند راهگشای پژوهش‌های آینده در حوزه فلسفه اقتصاد و علوم‌انسانی اسلامی باشد.

کلیدواژه‌ها

مراجع

  1. ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1375). الشفاء: المنطق، کتاب البرهان. ج3، قاهره: الامیریه.
  2. بولهارد، کارل (1942). تاریخ اقتصادی. دانشگاه کمبریج.
  3. پارتو، ویلفردو (1906). اقتصاد سیاسی. دانشگاه کمبریج.
  4. جوادی‌آملی، عبدالله (1372). شریعت در آینه معرفت. قم: رجاء.
  5. حسین زاده، محمد (1396). جستاری فراگیر در ژرفای معرفت. قم: حکمت اسلامی.
  6. حشمتزاده، محمدباقر (1383). «چیستی و هستی علوم‌انسانی؛ برخی موانع و راهکارها». قبسات، 9(34)، 48-72.
  7. خسروپناه، عبدالحسین (1394). «علوم‌انسانی: چیستی، ساحتها و فرایندهای تحول در آن». تحقیقات بنیادین علوم‌انسانی، 1، 7-34.
  8. شریفی، احمدحسین (1398). روش شناسی علوم‌انسانی اسلامی. تهران: آفتاب توسعه.
  9. شریفی، احمدحسین (1393). مبانی فلسفی علوم‌انسانی اسلامی. تهران: آفتاب توسعه.
  10. علامه مصباح یزدی، محمدتقی (1396). انسان‌شناسی در قرآن. قم: مؤسسه امام خمینیw.
  11. علامه مصباح یزدی، محمدتقی (1392ج). حقوق و سیاست در قرآن. قم: مؤسسه امام خمینیw.
  12. علامه مصباح یزدی، محمدتقی (1384). اخلاق در قرآن. ج2، قم: مؤسسه امام خمینیw.
  13. علامه مصباح یزدی، محمدتقی (1391الف). آموزش فلسفه. ج1، قم: مؤسسه امام خمینیw.
  14. علامه مصباح یزدی، محمدتقی (1392الف). بهترین‌ها و بدترین‌ها از دیدگاه نهج البلاغه. قم: مؤسسه امام خمینیw.
  15. علامه مصباح یزدی، محمدتقی (1391ب). پرسش‌ها و پاسخ‌ها. ج4، قم: مؤسسه امام خمینیw.
  16. علامه مصباح یزدی، محمدتقی (1387). پندهای صادق برای رهپویان صادق. قم: مؤسسه امام خمینیw.
  17. علامه مصباح یزدی، محمدتقی (1390الف). جامعه و تاریخ در قرآن. قم: مؤسسه امام خمینیw.
  18. علامه مصباح یزدی، محمدتقی (1392ب). رابطه علم و دین. قم: مؤسسه امام خمینیw.
  19. علامه مصباح یزدی، محمدتقی (بی‌تا). سند اسلامی‌سازی علوم‌انسانی. بی‌جا.
  20. علامه مصباح یزدی، محمدتقی (1390ب). قرآن‌شناسی. ج2. قم: مؤسسه امام خمینیw.
  21. علامه مصباح یزدی، محمدتقی (1386). نظریه حقوقی اسلام. ج1. قم: مؤسسه امام خمینیw.
  22. قلیپور، حسین، و سپهری، مهدی (1394). «معنا، امکان و ضرورت تولید علم دینی در علوم‌انسانی با تاکید بر ادراکات عملی». مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی، 19(2)، 261-278.
  23. کاسل، گوستاو (1938). نظریه اقتصادی. دانشگاه شیکاگو.
  24. کربلایی پازوکی، علی و محمدرضا میرهادی تفرشی (1396). «چیستی علوم اسلامی و رابطه آن با علوم‌انسانی از منظر شهید مطهری». مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی، 70، 5-18.
  25. گروهی از نویسندگان زیر نظر استاد مصباح یزدی (1390). فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی. تهران: مؤسسه فرهنگی برهان.
  26. عسکری سلیمانی، امیری، و گنج‌خانی، آسیه (1396). «بررسی چیستی علوم‌انسانی اسلامی از دیدگاه آیت الله مصباح یزدی». آیین حکمت، 33، 57-78.
  27. مارکس، کارل (1398). نظریه ارزش کار. تهران: نشر نی.
  28. مارکس، کارل (1398). سرمایه. تهران: نشر نی.
  29. مارکس، کارل (1398). تاریخ سرمایه. تهران: نشر نی.
  30. محقق، جواد، و میرعلی، محمدعلی (1397). «راهبردهای تحول و اسلامی سازی علوم‌انسانی در اندیشه متفکران انقلاب اسلامی؛ با تأکید بر دیدگاه مقام معظم رهبری و آیت الله مصباح یزدی». همایش بین المللی بازخوانی آثار علمی و فرهنگی انقلاب اسلامی ایران؛ دوره 1، قم: جامعه المصطفی العالمیه.
  31. محیطی اردکان، محمدعلی، و مصباح، علی (1391). «بایدها و نبایدهای اسلامی‌سازی علوم‌انسانی از دیدگاه علامه مصباح». معرفت فلسفی، 37، 137-166.
  32. مطهری، مرتضی (1371). مسئله‌ شناخت. تهران: صدرا.
  33. مطهری، مرتضی (1380). اصول فلسفه و روش رئالیسم. ج1، تهران: صدرا.
  34. مطهری، مرتضی (1380). اصول فلسفه و روش رئالیسم، در مجموعه آثار. ج9، تهران: صدرا.
  35. ملاصدرا، صدرالدین محمد (بی‌تا). حکمت متعالیه فی الأسفار العقلیه الاربعه. ج1، قم: مکتبة المصطفوی.
  36. میلتون، فریدمن (1962). اقتصاد سیاسی. دانشگاه هاروارد.
  37. واسطی، عبدالحمید (1398). «پارادایم شبکه‌ای (پارادایم علم دینی و به‌مثابه پارادایم رقیب علوم‌انسانی موجود)». حکمت اسلامی، 6(4)، 9-
  38. Bouldhard, Karl (1942). Economic History. Cambridge: Cambridge University Press.
  39. Burton, John (2015). Philosophy of history. London: Routledge.
  40. Cassel, Gustav (1938). The theory of social economy. Chicago: University of Chicago Press.
  41. Friedman, Milton (1962). Economics of a Free Society. Cambridge: Harvard University Press.
  42. Hayek, Friedrich (1949). The Road to Serfdom. Chicago: University of Chicago Press.
  43. Milton Friedman (1962). Capitalism and Freedom. Cambridge: Harvard University Press.
  44. Pareto, Vilfredo (1906). Manual of political economy. Cambridge, UK: Cambridge University Press.
  45. Soros, George (2009). Economics Is Not a Real Science. The New York Times.
  46. Larrain, Jorge (1979). The Concept of Ideology. London: ‎
  47. Schumpeter, Joseph (1942). Socialism and Democracy. Chicago: University of Chicago Press.
  48. Young, Donald (1948). Limiting Factors in the Development of the Social Sciences. Proceedings of the American Philosophical Society, 92(5), 325-335.
  49. Ibn Sina, Husayn ibn Abdallah (1996). Al-Shifa: Logic, Vol. 3, Book of Demonstration. Cairo: Al-Amiriya. [In Persian].
  50. Hosseinzadeh, Mohammad (2017). A Comprehensive Inquiry into the Depth of Knowledge. Qom: Islamic Wisdom. [In Persian].
  51. Hashemzadeh, Mohammad Baqir (2004). The Nature and Existence of Humanities: Some Obstacles and Solutions. Qabasat. 9(34), 48-72. [In Persian].
  52. Khosropanah, Abdolhossein (2015). Humanities: Its Nature, Dimensions, and Processes of Transformation. Fundamental Research in Humanities 1 (Winter): 1. [In Persian].
  53. Sepehri, Qolipour Mehdi, Hossein (2015). Meaning, Possibility, and Necessity of Producing Religious Science in Humanities with Emphasis on Practical Perceptions. Ma’rifat-i Dini dar Daneshgah-e Islami( Religious Knowledge in the Islamic University)63. [In Persian].
  54. Sharifi, Ahmad Hossein (2019). Methodology of Islamic Humanities. Tehran: Aftab-e Tose’eh. [In Persian].
  55. Sharifi, Ahmad Hossein (2014). Philosophical Foundations of Islamic Humanities. Tehran: Aftab-e Tose’eh. [In Persian].
  56. Javadi Amoli, Abdollah (1993). Shari’ah in the Mirror of Knowledge. Qom: Raja. [In Persian].
  57. Allama Misbah yazdi, Mohammad Taqi (2017). Anthropology in the Quran. Qom: Imam Khomeini Educational and Research Institute. [In Persian].
  58. Allama Misbah yazdi, Mohammad Taqi (2013). Rights and Politics in the Quran. Qom: Imam Khomeini Educational and Research Institute. [In Persian].
  59. Allama Misbah yazdi, Mohammad Taqi (2013). Science and Religion. Qom: Imam Khomeini Educational and Research Institute. [In Persian].
  60. Allama Misbah yazdi, Mohammad Taqi (2005). Ethics in the Quran, Part 2. Qom: Imam Khomeini Educational and Research Institute. [In Persian].
  61. Allama Misbah yazdi, Mohammad Taqi (2012). Teaching Philosophy, Vol. 1. Qom: Imam Khomeini Educational and Research Institute. [In Persian].
  62. Allama Misbah yazdi, Mohammad Taqi (2013). The Best and the Worst from the Perspective of Nahj al-Balagha. Qom: Imam Khomeini Educational and Research Institute. [In Persian].
  63. Allama Misbah yazdi, Mohammad Taqi (2012). Questions and Answers, Vol. 4. Qom: Imam Khomeini Educational and Research Institute. [In Persian].
  64. Allama Misbah yazdi, Mohammad Taqi (2008). Sincere Advice for Sincere Seekers. Qom: Imam Khomeini Educational and Research Institute. [In Persian].
  65. Allama Misbah yazdi, Mohammad Taqi (1997). Prerequisites of Islamic Management. Qom: Imam Khomeini Educational and Research Institute. [In Persian].
  66. Allama Misbah yazdi, Mohammad Taqi (2011). Society and History in the Quran. Qom: Imam Khomeini Educational and Research Institute. [In Persian].
  67. Allama Misbah yazdi, Mohammad Taqi (2013). The Relationship Between Science and Religion. Qom: Imam Khomeini Educational and Research Institute. [In Persian].
  68. Allama Misbah yazdi, Mohammad Taqi, Document on the Islamization of Humanities. n.p. [In Persian].
  69. Allama Misbah yazdi, Mohammad Taqi (2011). Quranic Studies, Vol. 2. Qom: Imam Khomeini Educational and Research Institute. [In Persian].
  70. Allama Misbah yazdi, Mohammad Taqi (2007). The Legal Theory of Islam, Vol. 1. Qom: Imam Khomeini Educational and Research Institute. [In Persian].
  71. Cassel, Gustav (1938). Economic Theory. Chicago: University of Chicago Press.
  72. Karbala’i Pazouki, Mohammad Reza, Mirhadi Tafreshi Ali. (2017). The Nature of Islamic Sciences and Their Relationship with Humanities from the Perspective of Martyr Motahhari. Ma’rifat-i Dini dar Daneshgah-e Islami (Religious Knowledge in the Islamic University )70. [In Persian].
  73. A Group of Authors under the Supervision of Professor Misbah Yazdi. (2011). Philosophy of Islamic Education. Tehran: Burhan Cultural Institute. [In Persian].
  74. Askari Soleimani, Amiri & Ganjkhani Asieh, (2017). Examining the Nature of Islamic Humanities from the Perspective of Ayatollah Misbah Yazdi. Ayeen-e Hikmat 33. [In Persian].
  75. Marx, Karl (2019). Labor Theory of Value. Tehran: Nashr-e Ney.
  76. Marx, Karl. (2019). Capital. Tehran: Nashr-e Ney.
  77. Marx, Karl. (2019). History of Capital. Tehran: Nashr-e Ney.
  78. Merton . P. K (1957). Social Theory and Social Structure. Glienose . Free Press.
  79. Mohaghegh, Javad; Mohammad Ali Mir Ali. (2018). Strategies for Transformation and Islamization of Humanities in the Thought of Islamic Revolution Thinkers; Emphasizing the Views of the Supreme Leader and Ayatollah Misbah Yazdi. International Conference on Rereading the Scientific and Cultural Works of the Islamic Revolution of Iran; Vol. 1. Qom: Al-Mustafa International University. [In Persian].
  80. Mohiti Ardakan, Mohammad Ali and Misbah, Ali. (2012). Do’s and Don’ts of Islamization of Humanities from the Perspective of Allama Misbah. Ma’rifat-e Falsafi, 37, 137-166 [In Persian].
  81. Motahhari, Morteza (1992). The Problem of Knowledge. Tehran: Sadra. [In Persian].
  82. Motahhari, Morteza (2001). Principles of Philosophy and the Method of Realism, Vol. 1. Tehran: Sadra. [In Persian].
  83. Motahhari, Morteza (2001). Principles of Philosophy and the Method of Realism, in Collected Works, Vol. 9. Tehran: Sadra. [In Persian].
  84. Mulla Sadra, Sadr al-Din Muhammad. n.d. Transcendent Wisdom in the Four Intellectual Journeys, Vol. 1. Qom:
  85. Vaseti, Abdolhamid (2019). The Network Paradigm (The Paradigm of Religious Science as a Rival to Existing Humanities). Hikmat-e Islami, 23. [In Persian].

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار