اعتبارسنجی پژوهش های فراترکیب با تأکید بر روش اعتبارسنجی کانکوال

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دکترای تخصصی، دانش آموخته دکتری گروه مدیریت فناوری اطلاعات، دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 استادیار گروه مدیریت، دانشکده علوم اقتصادی و اداری، دانشگاه قم، قم، ایران

3 دانشیار گروه مدیریت، دانشکدگان مدیریت، دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

چکیده گسترده
مقدمه و اهداف: پژوهش‎های کیفی در سال‎های اخیر با رشد و اقبال چشمگیری از سوی محققان حوزه‎های مختلف به‌ویژه حوزه علوم انسانی و علوم اجتماعی مواجه شده است. هم‌زمان با استقبال از روش‎های کیفی، انتقادات و خلأهای مهمی نیز درخصوص فرایند انجام روش‎های کیفی و میزان اعتماد به آنها مطرح شده است. روایی و پایایی اگرچه در بین پژوهشگران کمی رسمیت و برجستگی زیادی داشته و دارد، اما در بین محققان کیفی از اهمیت ویژه‎ای برخوردار بوده و البته چالش‎های این حوزه در پژوهش‎های کیفی بیشتر بوده است. با توجه به اینکه پژوهش‎های کیفی از عمق و معنای بیشتری نسبت به پژوهش‎های کمّی برخوردارند، پتانسیل بیشتری برای جلب اعتماد مخاطب داشته و همین موضوع اهمیت ارزیابی اعتبار پژوهش‎های کیفی را مضاعف می‎نماید. پژوهش حاضر با هدف طراحی الگوی روشمند و فرایندگرا برای ارزیابی روایی و پایایی تحقیقات کیفی با عنوان کانکوال انجام شده است. کانکوال با تدوین یک نظام مشخص و شفاف، از طرح سلسله سؤالاتی آغاز شده و پژوهش را براساس قوت پاسخ به این سؤالات شروع به ارزیابی می‎نماید. هر میزان پژوهش کیفی انجام‌شده، سؤالات بیشتری را به شکل دقیق‎تر پاسخ دهد، آن پژوهش روایی و پایایی بیشتری خواهد داشت. به‌منظور تحقق این هدف به‌صورت عملیاتی، فرایند کانکوال گام‌به‌گام روی یکی از روش‎های فراترکیب یعنی فراقوم‎نگاری نیز پیاده‎سازی شده است. از این طریق خواننده درک بهتری نسبت به فرایند کانکوال پیدا خواهد کرد.
روش‎شناسی: تحقیق حاضر به‌لحاظ فلسفه پژوهش متأثر از پارادایم تفسیرگرایی است.‌ در این پارادایم محقق پدیده‌ها را از زوایای مختلف بررسی و احساس می‌کند و دلیل انجام مطالعه در این پارادایم، درک و تشریح عمل اجتماعی معنادار است. به‌لحاظ منطق پژوهش، استفهامی است؛ زیرا به استنباط یک چهارچوب، الگو، نظریه، مدل یا مفهوم جدید از مجموعه‌ای از داده‌ها پرداخته است. جهت‌گیری این پژوهش از نوع بنیادی با هدف ایجاد یا کشف یک الگوی جدید است. صبغه این پژوهش کیفی است؛ زیرا به‌دنبال فهم و درک و کشف پدیده و معانی مرتبط با آن است. نوع این پژوهش کتابخانه‌ای است؛ زیرا از اسناد و مدارک مکتوب و معتبر اعم از کتاب و مقاله بهره برده است. هدف این پژوهش تبیین است؛ زیرا به‌دنبال نوع ارتباطات اجزای پدیده با یکدیگر است. در پژوهش‎های تبیینی تأثیر و تأثرات عوامل و اجزای یک پدیده بر یکدیگر و از یکدیگر بررسی و کاوش می‎شود. سرانجام، راهبرد این پژوهش تحلیل اسنادی است. تحلیل اسنادی از این لحاظ که پژوهشگر داده‎های پژوهشی خود را از میان اسناد و منابع گردآوری می‎کند. رجوع به آثار جدید و اصلی برای تبیین و ترسیم فرایند کانکوال وجهه همت پژوهشگران بوده است. ضمن اینکه کانکوال در روش فراقوم‎نگاری پیاده شده است.
نتایج: کانکوال روشی است نظام‌مند به‌منظور بررسی ابعاد و مؤلفه‎هایی که اعتبار نتایج مطالعات کیفی را افزایش یا کاهش می‎دهد. از چهار مؤلفه‎ای که از آنها به‌عنوان معیارهای ارزیابی میزان اعتماد به پژوهش‎های کیفی یاد می‎شود؛ یعنی قابلیت ثبات، قابلیت انتقال، قابلیت اعتبار و قابلیت تأیید، در این پژوهش به دو معیار یعنی قابلیت ثبات و قابلیت اعتبار به‌صورت تفصیلی پرداخته می‌شود. تجزیه‌وتحلیل پژوهش کیفی به‌منظور ارزیابی نتایج آن از مرحله پیشرتبه‎بندی شروع می‎شود. پیش‌رتبه‎بندی نتایج پژوهش کیفی خود به چهار دسته قوی، متوسط، ضعیف و خیلی ضعیف تقسیم می‎شود. در این پیشرتبه‎بندی، پژوهش‎های کیفی را در رتبه زیاد و مقالاتی که صرفاً یک ایده یا متن را بدون اثبات و بدون متدولوژی مشخص ارائه داده‎اند، در دسته ضعیف قرار داده‎اند. پس‌از این مرحله هرکدام از مقالات و پژوهش‎ها به‌منظور تعیین میزان ثبات و اعتبار نمره‎دهی می‎شود. قابلیت ثبات از طریق پرسش یک سلسله‌سؤالات از پژوهش و درخصوص میزان تناسب حرکت پژوهش به سمت نتایج مطلوب سنجیده می‎شود. این سلسله‌سؤالات که در قالب یک چک‌لیست ارزیابی پژوهش را انجام می‎دهد. قابلیت اعتبار نیز در کانکوال بدین‌صورت ارزیابی می‎شود که چه تعداد از یافته‎های پژوهش کیفی در هرکدام از سطوح صریح، مبهم و پشتیبانی نشده براساس داده‎ها قرار می‎گیرند.
بحث و نتیجه‎گیری: یافته‎های این پژوهش چندین نکته کلیدی را برجسته می‎نماید: نخست، تمایز بین دنیای پژوهش‎های کمّی و کیفی است؛ پژوهش‎های کمّی را می‎توان با تکنیک‎ها و تاکتیک‎های علم مرسوم و روش‎های کمّی و محاسباتی و بدون دخالت چشمگیر محقق ارزیابی کرد. اصطلاحاً این پژوهش را می‎توان به‌صورت ماشینی و مکانیکی و بدون مداخله عمیق محقق قضاوت نمود؛ اما پژوهش‎های کیفی پژوهش‎هایی هستند که با درگیری عمیق محقق و مورد مطالعه پیش رفته و به سرانجام می‎رسد. به‌دیگرسخن، قوت پژوهش‎های کیفی به میزان مداخله محقق و مخاطب پژوهش وابسته است. بنابراین، در پژوهش‎های کیفی نباید صرفاً به ساختارهای قابل‌مشاهده و اعداد و ارقام سنت اثبات‎گرایی بسنده کرد. این تحقیق نشان‌دهنده آن است که انتخاب ابزار مناسب برای ارزیابی پژوهش‎های کیفی براساس نوع داده‎ها و سؤال‎های پژوهش، می‎تواند به قدرت و البته درک بهتر پژوهش ازسوی مخاطب و در نتیجه پیاده‎سازی آن کمک نماید؛ چیزی که در پژوهش‎های کمی روند، روش و ابزار مشخص و مدون و شفافی دارد. به‌عبارت‌دیگر، آنچه که در تحقیقات کمّی به‌عنوان نقطه قوت محسوب می‎شود، همانا روایی و پایایی است؛ اما در پژوهش‎های کیفی این نقطه قوت به یک نقطه ابهام و ضعف تبدیل شده است. پژوهش حاضر به‌منظور رفع این ضعف برآمده و با طراحی و تدوین یک فرایند روشن و مشخص به حیطه ارزیابی و اعتبارسنجی تحقیقات کیفی وارد شده است.

کلیدواژه‌ها

مراجع

اسکندری، علی؛ مانیان، امیر؛ سلطانی، مرتضی و یزدانی، حمیدرضا . (1403). ارائه فرامدل خط‌مشی‌گذاری توسعه هوش مصنوعی در صنعت فینتک. مطالعات مدیریت دولتی ایران، 7(3)، 1-49. doi: 10.22034/jipas.2024.440482.1691
اسلامی، روح‏الله و ذکایی، محمدسعید . (1400). اعتباریابی در پژوهش کیفی: تطبیق گونه‏ شناسی‏های دینداری در ایران با گفتمان‏های اربعین. دوفصلنامه علمی پژوهشی دین و سیاست فرهنگی، 8(2)، 33-60.
اکبری، مرتضی. (1397). اعتبارسنجی و سنجش کیفیت در پژوهش‌های کمّی، کیفی و آمیخته. روش شناسی علوم انسانی، 24(94)، 23-45. doi: 10.30471/mssh.2018.1448
پرهوده، فرزاد ؛ عرفانی، نصراله و پرهوده، فریاد . (1401). تأملی بر رویکرد پژوهش کیفی با تأکید بر روایی و پایایی. پویش در آموزش علوم انسانی، 8(28)، 19-44.
رضاپورنصرآباد، رفعت. (1396). معیارهای اعتبار و پایایی در پژوهش‏های کیفی. تحقیقات کیفی در علوم سلامت، 6(4 )، 493-499. SID. https://sid.ir/paper/215481/fa
عباس‏زاده، محمد و عباس‏زاده، محمد . (1391). تأملی بر اعتبار و پایایی در تحقیقات کیفی. جامعه‏شناسی کاربردی، 23(1)، 19-34.
عباسی، عباس؛ محمدی، لیلا و محمدی، خدیجه . (1403). روایی و پایایی در تحقیقات کیفی: مرور نظام‏مند. پژوهشنامه پردازش و مدیریت اطلاعات، 40(2)، 375-412. doi: 10.22034/jipm.2024.717062
References
abbasi, A., Mohammadi, L. and mohammadi, K. (2024). Validity and Reliability in Qualitative Research: A Systematic Review. Iranian Journal of Information Processing and Management, 40(2), 375-412. doi: 10.22034/jipm.2024.717062. [In Persian].
Abbaszadeh, M. and Abbaszadeh, M. (2012). Validity and reliability in qualitative researches. Journal of Applied Sociology, 23(1), 19-34. [In Persian].
Ahmed, Sirwan. (2024). The pillars of trustworthiness in qualitative research. Journal of Medicine Surgery and Public Health. 2. 100051. 10.1016/j.glmedi.2024.100051.
Akbari, M. (2018). Validation and Quality Assessment in QUAN, QUAL, and Mixed Method Research. Methodology of Social Sciences and Humanities, 24(94), 23-45. doi: 10.30471/mssh.2018.1448. [In Persian].
Bang, Truong. (2024). Ensuring Credibility and Trustworthiness in Qualitative Inquiries. In applied linguistics and language education research methods: Fundamentals and innovations (pp. 70-85). IGI Global.10.4018/979-8-3693-2603-9.ch006.
Bhardwaj, Rohit & Srivastava, Saurabh. (2024). Dynamic Capabilities of Social Enterprises: A Qualitative Meta-Synthesis and Future Agenda. Journal of Social Entrepreneurship. 15. 1-29. 10.1080/19420676.2021.1972030.
Chrastina, J. (2018). Meta-Synthesis of Qualitative Studies: Background, Methodology and Applications. NORDSCI. 10.32008/NORDSCI2018/B1/V1/13.
Creswell, J. W., & Miller, D. L. (2000). Determining validity in qualitative inquiry. Theory into practice, 39(3), 124-130.
Eskandari, A. , Manian, A. , Soltani, M. and Yazdani, H. (2024). A Framework for AI Policy Development in the Fintech Industry. Journal of Iranian Public Administration Studies, 7(3), 1-49. doi: 10.22034/jipas.2024.440482.1691. [In Persian].
Finfgeld_Connett, D. (2018). A Guide to Qualitative Meta_Synthesis (1st ed.). New York, NY: Routledge.
Frankel, K. K., Brooks, M. D., & Learned, J. E. (2025). Teachers’ perspectives on the structure of reading intervention classes in secondary schools: A meta-synthesis of qualitative research. Teaching and Teacher Education, 162, 105029. Doi: 10.1177/01614681211048624.
Golafshani, N. (2015). Understanding Reliability and Validity in Qualitative Research. The Qualitative Report, from http://dx.doi.org/10.46743/2160_3715/2003.1870.
Gunawan, J. (2015). Ensuring trustworthiness in qualitative research. Belitung Nursing Journal, 1(1), 10-11. https://doi.org/10.33546/bnj.4.
Haq, Z. U., Rasheed, R., Rashid, A., & Akhter, S. (2023). Criteria for assessing and ensuring the trustworthiness in qualitative research. International Journal of Business Reflections, 4(2). https://doi.org/10.56249/ijbr.03.01.44.
Humphreys, L., N. A. Lewis Jr, K. Sender, & A. S. Won. 2021. Integrating qualitative methods and open science: Five principles for more trustworthy research. Journal of Communication 71 (5): 855-874.
Islami, Ruhollah and Zakaei, Mohammad Saeed. (1400). Validation in qualitative research: matching typologies of religiosity in Iran with Arbaeen discourses. Journal of Religion and Cultural Policy, 8(2), 33-60. https://www.jrcp.ir/article_146856.html. [In Persian].
Joanna Briggs Institute. (2014). Joanna Briggs Institute reviewers’ manual: 2014 edition. Australia: The Joanna Briggs Institute, 88-91.
Khoeini, S., Noruzi, A., Naghshineh, N., & Sheikhshoaei, F. (2024). Developing a model of digital transformation of university libraries based on meta-synthesis. The electronic library, 42(4), 681-699. 42. 681-699. 10.1108/EL-02-2024-0046.
Lincoln, Y. S., & Guba, E. G. (1985). Naturalistic Inquiry; Sage Publications: Newbury Park.‏
Mirchi, S., Vedadi, A., & Gholamzadeh, D. (2024). Applying a Meta-synthesis Approach to Present a Blended Learning Model for Talent Development. J Med Educ, 22(1). https://doi.org/10.5812/jme-142760.
Munn, Z., Porritt, K., Lockwood, C., Aromataris, E., & Pearson, A. (2014). Establishing confidence in the output of qualitative research synthesis: The ConQual approach. BMC medical research methodology, 14, 108. DOI: 10.1186/1471-2288-14-108.
Noblit, G. W., & Hare, R. D. (1988). Meta-ethnography: Synthesizing qualitative studies:Vol. 11. Qualitative research methods. Newbury Park, CA: Sag
parhoodeh, F. , erfani, N. and parhoodeh, F. (2022). A reflection on the qualitative research approach with emphasis on validity and reliability. Pouyesh in Humanities Education, 8(28), 19-44. [In Persian].
Patton, M. Q. (2014). Qualitative research & evaluation methods: Integrating theory and practice. Sage publications.
Pawson, R. (2006). Evidence-based policy: a realist perspective. Sage Publications
Pearson, A., Robertson_Malt, S., & Rittenmeyer, L. (2011). Synthesizing Qualitative Evidence: Lippincott Williams & Wilkins; Australia.
Rezapour Nasrabad, R. (2018). Criteria of Validity and Reliability in Qualitative Research. Journal of Qualitative Research in Health Sciences, 7(4), 493-499. [In Persian].
Sandelowski, M., & Leeman, J. (2012). Writing usable qualitative health research findings. Qualitative Health Research, 22(10), 1404–1413.  DOI: 10.1177/1049732312450368.
Sandelowski, M., Barroso, J., & Voils, C. I. (2007). Using qualitative metasummary to synthesize qualitative and quantitative descriptive findings. Research in nursing & health, 30(1), 99-111. doi: 10.1002/nur.20176.
Sere, Y., Roman, N. V., & Ruiter, R. A. C. (2021). Coping with the Experiences of Intimate Partner Violence Among South African Women: Systematic Review and Meta_Synthesis. Frontiers in psychiatry, 12, 655130. doi: 10.3389/fpsyt.2021.655130. DOI: 10.3389/fpsyt.2021.655130.
Tong, A., Flemming, K., McInnes, E., Oliver, S., & Craig, J. (2012). Enhancing transparency in reporting the synthesis of qualitative research: ENTREQ. BMC medical research methodology, 12, 1-8. DOI: 10.1186/1471-2288-12-181.
Walsh, D., & Downe, S. (2005). Meta‐synthesis method for qualitative research: a literature review. Journal of advanced nursing, 50(2), 204-211. DOI: 10.1111/j.1365-2648.2005.03380.x
Willig, C., & Wirth, L. (2018). A meta-synthesis of studies of patients’ experience of living with terminal cancer. Health Psychology, 37(3), 228. DOI: 10.1037/hea0000581.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار