دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی، دانشگاه شیراز، ایران.
10.30471/mssh.2025.11064.2649
چکیده
فرانظریه تکوینی بر آن است که روش پژوهش مؤثر باید با ساختار شناختی انسان و شیوه سازمان‌یابی دانش در ذهن او هماهنگ باشد. اگر ذهن انسان در جمع‌آوری، سازماندهی و پردازش اطلاعات از الگوهای خاصی بهره می‌گیرد، آنگاه روش پژوهش نیز باید متناسب با این الگوها تدوین گردد تا شناختی عمیق‌تر از واقعیت حاصل شود. این دیدگاه، با تکیه بر فلسفه اسلامی و به‌ویژه حکمت متعالیه صدرایی، درصدد ارائه نوعی روش‌شناسی است که پژوهشگر را در بستر اندیشه اسلامی به گفتمان علمی وارد سازد.در این مقاله، با استفاده از روش تجریدی تکوینی از نوع هستار‌انگاری توصیفی–استنتاجی، «دستگاه شناختاری تکوینی» معرفی شده است؛ این دستگاه فضایی توپولوژیک برای تحلیل رویدادها فراهم می‌آورد که امکان بازنمایی کمی، کیفی، زمانی، مکانی، اثرگذاری و اثرپذیری پدیده‌ها را مهیا می‌سازد. در این مقاله در ابتدا، مبانی فرا نظریه تکوینی که مبنای شکل گیری این دستگاه است، تبیین شده و سپس ویژگی‌های ساختاری دستگاه مختصات معرفی گردیده و در نهایت تلویحات روش‌شناختی آن برای پژوهش در علوم انسانی و اجتماعی در چارچوب اندیشه اسلامی بررسی شده است.
)