در این مقاله، ابتدا دو معناى متفاوت تاریخ از یکدیگر تفکیک شده است. اول به معنا و مفهوم «دانش تاریخ» و دیگرى به معنا و مفهوم «حادثه ى تاریخى» یا «موضوع علم تاریخ». مطلب مورد بحث این مقاله فقط دانش تاریخ است و درباره ى موضوع علم تاریخ اصلا سخنى به میان نیامده است. در این مقاله، ابتدا دو معناى متفاوت تاریخ از یکدیگر تفکیک شده است. اول به معنا و مفهوم «دانش تاریخ» و دیگرى به معنا و مفهوم «حادثه ى تاریخى» یا «موضوع علم تاریخ». مطلب مورد بحث این مقاله فقط دانش تاریخ است و درباره ى موضوع علم تاریخ اصلا سخنى به میان نیامده است. پس از ارائه ى نظرات استاد مطهرى، هگل و شیلینگ درباره ى «انواع دانش تاریخ» و تفکیک و تجمیع آنها، این دانش به پنج نوع تقسیم شده است: 1. تاریخ نقلى; 2. تاریخ تحلیلى; 3. تاریخ علمى; 4. فلسفه ى نظرى تاریخ; 5. فلسفه ى علم تاریخ. سپس تعریف، سابقه و ویژگى هاى تاریخ تحلیلى مورد بحث قرار گرفته و پس از بیان سه مطلب اساسى درباره ى «تاریخ علمى»، امکان تاریخ علمى به مفهوم «علم تجربى» مردود شناخته شده است. در مورد فلسفه ى نظرى تاریخ، سابقه و مسائل اساسى آن مطرح و دلایل کارل پوپر براى ابطال آن و نفى آینده ى معلومِ تاریخ، ذکر و نقد و به این نتیجه ختم شده است که مخالفان فلسفه ى نظرى تاریخ با نفى «آینده ى معلوم تاریخ» و ادعاى اثبات «آینده ى نامعلوم تاریخ»، خود به نوعى فلسفه ى نظرى تاریخ رسیده اند.
)