پژوهش هاى فلسفى تاریخ با توجه به کاربرد متفاوت واژه ى تاریخ، به دو شاخه ى متفاوت معرفتى (معرفت درجه اوّل و درجه دوم) تقسیم مى شود. معرفت درجه اوّل فلسفه ى نظرى یا جوهرى تاریخ، و معرفت درجه ى دوم فلسفه ى تحلیلى یا انتقادى یا فلسفه ى علم تاریخ است. مقاله ى حاضر درصدد بررسى تمایز موضوعى، روش شناسى و غایت شناسى این دو شاخه ى فلسفه ى تاریخ است. خلط و آمیختن احکام و گزاره هاى این دو معرفتِ متمایز، باعث عدم تمییز موضوع، روش و غایت آن دو خواهد شد. در پایان تعدادى از پژوهش هاى فلسفه ى تاریخ به لحاظ ساختار شکلى و محتوایى مورد بررسى قرار مى گیرد.
)