حس‏گرایی در اقتصاد متعارف و اقتصاد اسلامی؛ عوامل و پیامدها

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه قم محقق همکار

2 دانشگاه قم

چکیده

حس‌گرایی از ظهور ابتدایی آن در قرن 19 تا اثبات‌گرایی منطقی در قرن بیستم و تا ابطال‌گرایی، آثار و آسیب‌هایی بر علوم روزگار خود داشته است. این آثار و آسیب‌ها در علم اقتصاد، شامل اموری مانند جدایی بخش تجویزی از دانش، تغییر نام اقتصاد سیاسی به علم اقتصاد، تغییر هویت اقتصاد به علمی ابزاری، تأثیر بر انسان اقتصادی، تغییر روش نظریه‌پردازی و نگارش مقالات علمی، گسترش اقتصادسنجی و بی‌توجهی به تاریخ عقاید اقتصادی است. حس‌گرایی ناخواسته بر نظرات اقتصاددانان اسلامی نیز سایه افکنده و منجر به تلقی خروج نظام اقتصادی اسلام از علم اقتصاد گشته است. این امر موجب نوعی ناسازگاری درونی در جریان علم اقتصاد اسلامی گشته، نظریات اقتصاد اسلامی در بُعد اثباتی و تجویزی با ابزارهای تحلیلی اقتصاد متعارف تبیین می‌گردند. تبیین این امور در اقتصاد متعارف و اسلامی و عوامل آن، مقدمه بازسازی اقتصاد اسلامی است.

کلیدواژه‌ها


1-الوی، جیمز. 1384، «مقاله تاریخچه‌ای از علم اقتصاد در جایگاه یک علم اخلاقی»، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، فصلنامه اقتصاد اسلامی، ش19، ص 157.
2-انصاری، محمدجعفر؛ دیرباز، عسکر؛ کرمی، محمدحسین؛ کرمی، محمدمهدی؛ 1378، درآمدی به مبانی اقتصاد خرد با نگرش اسلامی،قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
3-آقانظری، حسن، 1385، نظریه‌پردازی اقتصاد اسلامی، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، ص170و 174.
4-بلاگ، مارک، 1380، روش‌شناسی علم اقتصاد: اقتصاددانان چگونه تبیین می‌کنند؟ تهران، نشر نی.
5-بنتون، تد و کرایب، یان. 1386، فلسفه علوم اجتماعی: بنیادهای فلسفی تفکّر اجتماعی، ترجمه شهناز مسمّی پرست و محمود متّحد، نشر آگه.
6-بولاند، لارنس، 1385، نگرش‌‌های معاصر در اقتصاد پوزیتیویستی، ترجمه مصعب عبداللهی. مجله اقتصادی، ش59و60، ص70.
7-پارسانیا، حمید.1387، «بازخوانی علم مدرن و بازسازی علم دینی»، راهبرد فرهنگ، شورای عالی انقلاب فرهنگی، ش3.
8-پویمن، لوئیس پی.، 1387، معرفت شناسی: مقدمه‌ای بر نظریه شناخت، ترجمه رضا محمدزاده، تهران: دانشگاه امام صادق(ع).
9-جابری، علی، 1388، «تجزیه و تحلیل مبانی معرفت شناختی و ارزشی علم اقتصاد متعارف و علم اقتصاد اسلامی»، پایان‌نامه دکترا، قم: موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی ره.
10-چالمرز، آلن اف. 1382، چیستی علم: درآمدی بر مکاتب علم‌شناسی فلسفی، ترجمه سعید زیباکلام، تهران: سمت.
11-دادگر، یدالله، 1376، «کاوشی در علمیت اقتصاد و اقتصاد اسلامی»، فصلنامه معرفت، ش23، ص27.
12-دادگر، یدالله، 1384، درآمدی بر روش‌شناسی علم اقتصاد، تهران: نشر نی.
13-دادگر، یدالله، 1389، تاریخ تحولات اندیشه اقتصادی، قم: دانشگاه مفید.
14-داو، شیلا سی. 1388، کنکاشی در روش‌شناسی علم اقتصاد، ترجمه محمود متوسلی و علی رستمیان، تهران: جهاد دانشگاهی.
15-دنیا، احمد شوقی، 1382، نظریه‌پردازی در اقتصاد اسلامی، ترجمه خداداد جلالی، مجله اقتصاد اسلامی، ش12، ص131-146.
16-رجایی، سیدمحمدکاظم، 1391، اقتصاد خرد با نگاهی به مباحث اسلامی، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
17-زرقا، محمد انس، 1382، روش‌شناسی اقتصاد اسلامی، ترجمه ناصر جهانیان و علی‌اصغر هادوی‌نیا، مجله اقتصاد اسلامی، ش10، ص113-124.
18-زرقا، محمد انس، 1383، اسلامی کردن علم اقتصاد: مفهوم و روش، ترجمه منصور زراءنژاد، اقتصاد اسلامی، ش15، ص142.
19-شوقی فنجری، محمد، 1997م، المذهب الاقتصادی فی الاسلام، مصر: الهیئه المصریه العامه للکتاب.
20-صدر، سید محمد باقر، 1417ق، اقتصادنا، خراسان: دفتر تبلیغات اسلامی.
21-طالعی اردکانی، محمد، 1391، پیش‌فرض‌های علم از دیدگاه پوزیتیویسم و ملاصدرا: بررسی مقایسه‌ای، مجله معرفت، ش175، ص11-30.
22-عربی، سیدهادی، 1387، «از اقتصاد اثباتی تا اقتصاد هنجاری: بنیان‌های فلسفی و ارزشی اقتصاد رفاه»، فصلنامه روش‌شناسی علوم انسانی، حوزه و دانشگاه، ش57، ص31.
23-عزتی، مرتضی، 1394، اقتصاد خرد(3): تحلیل رفتارهای اقتصادی در چارچوب اسلامی، تهران: سمت.
24-غنی‌نژاد اهری، موسی، 1376، مقدمه‌ای بر معرفت‌شناسی علم اقتصاد، تهران: موسسه عالی پژوهش در برنامه‌ریزی و توسعه.
25-فراهانی فرد، سعید، 1386، سیاست‌های اقتصادی در اسلام، قم: مؤسسه دانش و اندیشه معاصر.
26-فراهانی فرد، محمدعلی، 1397، نسبت رویکردهای فراتجربی در علم اقتصاد با حکمت عملی اقتصاد اسلامی، فصلنامه روش‌شناسی علوم انسانی، ش97، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
27-فراهانی‌فرد، سعید؛ فراهانی‌فرد، محمدعلی، 1396، بررسی معرفت‌شناختی و روش‌شناختی حساب احتمال در اقتصاد اسلامی بر اساس حکمت متعالیه، فصلنامه دین، دوره14، ش3، قم: پردیس دانشگاه تهران.
28-قحف، منذر، 1384، دین و اقتصاد: نظام اقتصادی اسلام و علم تحلیل اقتصاد اسلامی، ترجمه حسین میرمعزی، اقتصاد اسلامی، ش18، ص157.
29-کانت، ایمانوئل، 1390، سنجش خرد ناب، ترجمه م.ش. ادیب سلطانی، تهران، امیرکبیر.
30-کواین، ویلرد ون اورمن، 1374، «دو حکم جزمی تجربه‌گرایی»، ترجمه منوچهر بدیعی، مجله ارغنون، ش7و8.
31-کرمی، محمدحسین، 1396، اقتصاد خرد با رویکردی انتقادی بر اساس نگرش اسلامی، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
32-مک لاپ، فریتز، 1381، «اقتصاد اثباتی و دستوری»، ترجمه محمد نظرپور و یدالله دادگر، دانشگاه مفید، نامه مفید، ش31.
33-میرمعزی، سیدحسین، 1384، اقتصاد کلان با رویکرد اسلامی، قم، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی
34-میرمعزی، سیدحسین، 1386، موضوع علم اقتصاد اسلامی، اقتصاد اسلامی، ش28، ص11.
35-مینی، پیرو و، 1375، فلسفه و اقتصاد، ترجمه مرتضی نصرت و حسین راغفر؛ شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
36-ناظمان، حمید، 1375، «علم اقتصاد چگونه علم شد؟» فصلنامه پژوهشی دانشگاه امام صادق ع، تهران، ش3، ص38.
37-نظرپور، محمدنقی، 1384، «آزمون‌های تجربی در اقتصاد و کاربرد آن در اقتصاد اسلامی»، فصلنامه اقتصاد اسلامی، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، ش17، ص11-44.
38-همایون کاتوزیان، محمدعلی، 1374، ایدئولوژی و روش در اقتصاد، ترجمه م قائد، تهران: نشر مرکز.
39-یسری احمد، عبدالرحمن، 1419ق، الاقتصاد الاسلامی بین منهاجیةالبحث و امکانیةالتطبیق، جده، المعهد الاسلامی للبحوث و التدریب.
40-یسری احمد، عبدالرحمن، 2003م، دراسات فی علم الاقتصاد الاسلامی، بی‌جا، الدارالجامعیه.
41-یوئنگرت، اندرو ام. 1386، «تمایز اثباتی هنجاری در علم اقتصاد و تقدم تاریخی آن بر تمایز واقعیت ارزش»، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، فصلنامه اقتصاد اسلامی، ش 26، ص153-166.
 
42-Bluag, Mark, 2011, "Economics" In Encyclopedia Britannica, Encyclopedia Britannica Ultimate Reference Suite. Chicago: Encyclopedia Britannica.
43-Hausman, Daniel M and Mcpherson, Michael S, 2006, Economic analysis, moral philosophy and public policy, 2nd edition, UK, Cambridge university press.
44-Hausman, Daniel m. 2012, Preferences, value, choice and welfare, Cambridge university press, Cambridge.
45-Mill, John Stuart, 2011, Encyclopædia Britannica, Encyclopædia Britannica Ultimate Reference Suite, Chicago: Encyclopædia Britannica.
46-Merriam-Webster Online Dictionary, 2019, "Objective", meaning 1b, 3a, retrieved from https://www.merriam-webster.com/dictionary/objective.
47-Popper, Karl, 2005, The logic of scientific discovery, Routledge, London and NewYork, Taylor&Francis e-library.
48-Shanker, Stuart G., 2004, Philosophy of Science, logic and Mathematics in 20th century. In Routledge History of Philosophy, Vol. 9, New York, Routledge, p195-6.