روش‌شناسی پژوهشی رئالیسم انتقادی؛ فهم مبانی، فرایند و اسلوب اجرا

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده مدیریت و حسابداری

2 استاد دانشگاه تربیت مدرس

3 دانشیار مدیریت دانشگاه تربیت مدرس

4 دانشیار دانشکده مدیریت و اقتصاد

چکیده

نقدهای وارد بر پارادایم‌های غالب در سیطره علم به‌ویژه پارادایم‌های تحصّل‌گرایی و تفسیری، تلاش برای یافتن پارادایم‌های جایگزین را تشدید کرد. یکی از پارادایم‌هایی که در همین راستا پا به منصه ظهور نهاد، رئالیسم انتقادی است. این پادارایم که تقریباً پارادایم نوظهوری تلقی می‌شود، ضمن اصالت‌بخشی به هستی‌شناسی، با به عاریت گرفتن هستی‌شناسی از تحصّل‌گرایان و معرفت‌شناسی از تفسیریون، آشتی‌ای بین دو این پارادایم رقیب ایجاد کرده است.
رئالیسم انتقادی با دسته‌بندی واقعیت در سه سطح واقعیت تجربه شده، واقعیت محقق شده و واقعیت نهفته ادعا می‌کند فهم عمیق‌تری را از پدیده‌ها و سازوکارهای شکل‌گیری آنها به دنبال دارد. امّا با وجود تأثیر مثبت این پارادایم در فهم بهتر پدیده‌ها، روش‌شناسی در این پارادایم همچنان در هاله‌ای از ابهام است و شمار پژوهش‌هایی که تحت لوای این پارادایم انجام گرفته‌اند، اندک.

ازاین‌رو در این مقاله تلاش شده است ضمن معرفی مفاهیم، پیش‌فرض‌ها و مبانی نظری رئالیسم انتقادی، بررسی‌ای بر روش‌شناسی آن از منظر پژوهشگران مختلف انجام گیرد. در پایان نیز نمونه‌ای عملی از پژوهش انجام شده تحت لوای این پارادایم تشریح شده است تا روشنگر پژوهش تحت لوای رئالیسم انتقادی باشد.

کلیدواژه‌ها

مراجع

  1. بلیکی. نورمن (1389)، استراتژی‌های پژوهش اجتماعی، قاسم آقا بیگ پوری، تهران: جامعه‌شناسان.
  2. پورکریمی، مجتبی؛ علی‌رضا صادق‌زاده قمصری؛ خسرو مهر باقری نوع‌پرست و محمود محمدی (1393)، «تبیین مفروضات هستی‌شناسی رئالیسم انتقادی باسکار و دلالت‌های آن بر پژوهش میان‌رشته‌ای»، مطالعات میان‌رشته‌ای در علوم انسانی، ش23، ص137−172.
  3. محمدپور، احمد؛ مهدی علیزاده و مهدی رضایی (1390)، «مقدمه‏ای بر بنیان‏های فلسفی و روش‏شناختی رئالیسم انتقادی»، اسلام و علوم اجتماعی، دوره 3، ش5، ص79−106.
  4. یزدانی، حمیدرضا (1399)، جزوه منتشر نشده درس فلسفه علم و روش‌شناسی در مدیریت، دانشگاه تهران.
    1. Ackroyd, S, Karlsson, JC (2014) Critical realism, research techniques, and research designs. In: Edwards, PK, O’Mahoney, J, Vincent, S (eds) Studying Organizations Using Critical Realism A Practical Guide. Oxford: Oxford University Press, 21–45.
    2. Bhaskar, R. (1975) A Realist Theory of Science. Leeds, Leeds Books.
    3. Bhaskar, R. (1998), The Possibility of Naturalism, London: Routledge.
    4. Bottomore, T. B. (1984), The Frankfurt School, London: Routledge.
    5. Bunge, M. (2004), “How does it work? The search for explanatory mechanisms”, Philosophy of The Social Sciences, 34(2), 182-210.
    6. Bygstad, B., & Munkvold, B. E. (2011), “In search of mechanisms. Conducting a critical realist data analysis”, in: Proceedings of the thirty second international conference on information systems (ICIS), Shanghai, 1-15.
    7. Carlsson, S. A. (2003), “Advancing information systems evaluation (research): a critical realist approach”, Electronic Journal of Information Systems Evaluation, 6(2), 11-20.
    8. Danermark, B. (2002), “Interdisciplinary research and critical realism the example of disability research”, Alethia, 5(1), 56-64.
    9. Danermark, B., Ekstrom, M., & Jakobsen, L. (2002), Explaining Society: An Introduction to Critical Realism in the Social Sciences, New York and London: Routledge.
    10. DeLanda, Manuel (2006), “Deleuzian Social Ontology and Assemblage Theory”, In Deleuze and the Social, Edinburgh: Edinburgh University Press.
    11. Easton, G. (2010), “Critical realism in case study research”, Industrial Marketing Management, 39(1), 118-128.
    12. Fleetwood, S. (2005), “Ontology in organization and management studies: A critical realist perspective”, Organization, 12(2), 197-222.
    13. Fleetwood, S., & Ackroyd, S. (2004), Critical Realist Applications in Organization And Management Studies (Vol.11), Oxford: Psychology Press.
    14. Fletcher, A. J. (2016), “Applying critical realism in qualitative research: methodology meets method”, International Journal of Social Research Methodology, 20(2), pp. 181-194.
    15. Hu, X. (2018), “Methodological implications of critical realism for entrepreneurship research”, Journal of Critical Realism, 17)2(, 118-139.
    16. Kempster, S., & Parry, K. W. (2011), “Grounded theory and leadership research: A critical realist perspective”, The Leadership Quarterly, 22(1), 106-120.
    17. Lawson, T. (2003), Reorienting Economics, (Vol 20), London: Routledge.
    18. Miller, D. X, & Turnbull, W. (1990), “The counterfactual fallacy: Confusing what might have been with what ought to have been”, Social Justice Research, 4, 1-19. 
    19. Mingers, J. (2004), “Real-izing information systems: critical realism as an underpinning philosophy for information systems”, Information and Organization, 14(2), 87-103.
    20. Pawson, R., & Tilley, N. (1997), Realistic Evaluation, Thousand Oaks, CA: Sage.
    21. Pettigrew, Andrew (1985), Contextualist Research and the Study of Organizational Change Processes. In: Mumford, Enid, Hirschheim, Rudi, Fitzgerald, Guy and Wood-Harper, Trevor, (eds.) Research Methods in Information Systems. Elsevier Science, pp. 53-75.
    22. Sayer, R. A. (2000), Realism and Social Science, London: Sage.
    23. Sayer, R. A. (1992), Method in Social Science: A Realist Approach. London: Routledge.
    24. Sellars, R. W. (1916), Critical Realism: A Study of the Nature and Conditions Of Knowledge. New York, Rand, McNally.
    25. Thapa, D., & Omland, H. O. (2018), “Four steps to identify mechanisms of ICT4D: A critical realism‐based methodology”, The Electronic Journal of Information Systems in Developing Countries, 84(6), e12054.
    26. Vincent, S. & O'Mahoney, J. (2016), Critical realism and qualitative research: an introductory overview. In: Grandy, G, Cassell, C. and Cunliffe, A. eds. SAGE Handbook of Qualitative Research Methods, London: Sage.
    27. Walsham, G. 2006. “Doing Interpretive Research.” European Journal of Information Systems 15 (3): 320-330.
    28. Wynn Jr, D., & Williams, C. K. (2012), “Principles for conducting critical realist case study research in information systems”, MIS Quarterly, 36 (3), 787-810.
    29. Yeung, H. W. C. (1997), “Critical realism and realist research in human geography: a method or a philosophy in search of a method? ”, Progress in Human Geography, 21(1), 51-74.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار