بررسی تطبیقی تأثیر ملاک‌های مختلف ارزش‌داوری اخلاقی در سیاست‌گذاری‌های اقتصادی و دلالت‌های آن برای اقتصاد اسلامی

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، قم، ایران

2 عضو هیئت علمی موسسه آموزشی‌پژوهشی امام خمینی(ره)

چکیده

هرچند اقتصاددانان می‌کوشند تا نظریاتشان فاقد ارزش‌داوری‌های اخلاقی باشد، امّا نظریاتشان ناگزیر ارزش‌بار است. در این مقاله به بررسی تأثیرپذیری سیاست‌های پیشنهادی اقتصاددانان از مکاتب اخلاق هنجاری پرداخته می‌شود. یافته‌های مقاله نشان می‌دهد که رویکردهای غایت‌گرایی، وظیفه‌گرایی، فضیلت‌گرایی و حق‌محوری اقتضائات خاصی در سیاست‌گذاری اقتصادی دارند. این رویکردها با اثرگذاری بر تعیین اهداف سیاست‌های اقتصادی، زمینه‌ساز تعیین اصولی می‌شوند که چارچوب سیاست‌های اقتصادی را برای دستیابی به آن اهداف مشخص می‌کنند.
درنتیجه این روند، اقتصاددانان نئوکلاسیک با تأکید بر نقش ساختار بازار رقابتی برای دستیابی به رفاه، سیاست‌های قیمتی را به‌منظور جبران شکست بازار پیشنهاد داده‌اند؛ امّا جهت‌گیری سیاستی در رویکرد قابلیت‌محورِ سن و قراردادگرایی رالز از طریق ایجاد تغییراتی در ساختار بازار و معرفی نهادهای جدید، به ترتیب توسعه انسانی و تأمین کالاهای اساسیِ کم‌برخوردارترین افراد جامعه است.

اقتصاددانان فمینیست نیز ارتقای نقش فعالیت‌های مراقبتی زنان را در جهت‌گیری‌های سیاستی خود ضروری می‌دانند. مطالعه مجموعه این روندها می‌تواند برخی دلالت‌ها را درباره چگونگی اثرگذاری ملاک ارزش‌داوری اسلامی در طراحی سیاست‌گذاری‌ اقتصادی داشته باشد که حاصل آن ایجاد یک جهت‌گیری چندمرحله‌ای سیاستی در اقتصاد اسلامی خواهد بود.

کلیدواژه‌ها


1. امید، مسعود (1388)، فلسفه اخلاق در ایران معاصر، تهران: علم.
2. تونگ، رزماری (1382)، «اخلاق فمینیستی»، در: دانش‌های فمینیستی، مجموعه مقالات دائرة‌المعارف روتلیج، ترجمه: عباس یزدانی، بهروز جندقی، قم: دفتر مطالعات و تحقیقات زنان.
3. جاگار، آلیسون‌. ام ‌(1377)، «اخلاق فمینیستی»، در: نگاهی به فمینیسم، مؤسسه فرهنگی طه، قم: معاونت امور اساتید و دروس معارف اسلامی.
4. جعفری، محمدتقی‌ (1379)، اخلاق و مذهب، تهران: مؤسسه نشر آثار علامه جعفری.
5. جورج، کنت دزموند؛ جان شوری ‌(1366)، تخصیص منابع، ترجمه: عبدالله جیروند، تهران: پاپیروس.
6. داروال، استیون؛ آلن گیبارد و پیتر ریلتن‌ (1381)، نگاهی به فلسفه اخلاق در سده بیستم، ترجمه مصطفی ملکیان، تهران: دفتر پژوهش و نشر سهروردی.
7. داوودی، پرویز (1393)، اقتصاد خرد، ج2، قم: مؤسسه آموزشی‌و‌پژوهشی امام خمینیe.
8. رالز، جان‌ (1383)، عدالت به‌مثابه انصاف، ترجمه: عرفان ثابتی، تهران: ققنوس.
9. ـــــــــ ‌(1387)، نظریه عدالت، ترجمه: سیدمحمدکمال سروریان، مرتضی بحرانی، تهران: پژوهشگاه مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
10. ـــــــــ (1393)، نظریه‌ای در باب عدالت، ترجمه: مرتضی نوری، تهران: چاپ نوبهار.
11. رابینسون، دیو؛ کریس گارات (1380)، اخلاق: قدم اول، ترجمه: علی‌اکبر عبدل‌آبادی، تهران: شیرازه.
12. سن، آمارتیا کومار ‌(1391)، اندیشه عدالت، ترجمه احمد عزیزی، تهران: نشر نی.
13. ـــــــــ (1377)، اخلاق و اقتصاد، ترجمه حسن فشارکی، تهران: مؤسسه نشر و پژوهش شیرازه.
14. ـــــــــ (1381)، توسعه به‌مثابه آزادی، ترجمه وحید محمودی، تهران: انتشارات دستان.
15. صدر، محمدباقر (1357)، اقتصادما، ترجمه محمدکاظم موسوی، قم: برهان؛ مؤسسه انتشارات اسلامی.
16. طباطبایی، سیدمحمدحسین ‌(1374)، ترجمه تفسیر المیزان، ترجمه: سیدمحمدباقر موسوی، قم: انتشارات جامعۀ مدرسین حوزه علمیه قم.
17. عربی، سیدهادی؛ محمدجواد رضایی و مهدی موحدی بک‌نظر (1392)، «نظریه اخلاق هنجاری و دلالت‌های آن در سیاست‌های اقتصادی»، معرفت اقتصاد اسلامی، 4 (10)، ص29−50.
18. عربی، سیدهادی؛ حسین زندی (1396)، «سیاست‌گذاری اقتصادی از منظر اخلاق فضیلت؛ درس‌هایی برای اقتصاد اسلامی»، روش‌شناسی علوم انسانی، 33 (90)، ص7−33.
19. فتحعلی، محمود (1390)، «نظریه اخلاق زیست‌محیطی اسلام با تأکید بر آرای استاد مصباح یزدی»، معرفت اخلاقی، (3): ص97−122.
20. فولبر، نانسی ‌(1388)، قلب نامرئی، ترجمه: حسن گلریز، تهران: نشر نی.
21. کرمی، محمدحسین (1393)، «فردگرایی به‌مثابه مطلوبیت‌های افراد در تابع رفاه اجتماعی از منظر اسلام و لیبرالیسم»، جستارهای اقتصادی ایران، 11 (21)، ص161−181.
22. لاودن، روبرت بی ‌(1392)، «اخلاق فضیلت»، در: «دانشنامه فلسفه اخلاق»، ترجمه: انشاالله رحمتی، تهران: سوفیا.
23. مصباح یزدی، محمدتقی (1384)، نقد و بررسی مکاتب اخلاقی، تحقیق و نگارش: احمدحسین شریفی، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینیe.
24. واریان، هال ‌(1380)، رویکردی جدید به اقتصاد خرد میانه، ترجمه جواد پور‌مقیم، تهران: نشر نی.
25. هاسمن، دی. ام؛ ام. اس. مک‌فرسن (1386)، تجزیه‌وتحلیل اقتصادی و فلسفه اخلاق، ترجمه یدالله دادگر و همکاران، تهران: مؤسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی.
26. ـــــــــ (1392)، «فلسفه اقتصاد را جدی بگیریم»، در: مجموعه مقالات عدالت اقتصادی، محمد نعمتی و همکاران، تهران: دانشگاه امام صادقj.
27. هندرسن، جیمز. ام؛ ریچارد ای کوانت (1370)، تئوری اقتصاد خرد (‌رهیافت ریاضی)، ترجمه مسعود محمدی، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
28. هولمز، رابرت ال (1385)، مبانی فلسفه اخلاق، ترجمه مسعود علیا، تهران: ققنوس.
29. هورکا، تامس (1392)، «اخلاق غایت‌گرایانه»، در دانشنامه فلسفه اخلاق، ترجمه انشاءالله رحمتی، تهران: نشر سوفیا.
30. Darwall, Stephen (2003), Deontology, London: Blackwell Publishing.
31. Dolfsma, Wilfred; Hoppe Hella (1996), The challenges of feminist Economics, Freiburger FrauenStudien.
32. Campbell, T. D. & I. S. Ross (1981), “The Utilitarianism of Adam Smith's Policy Advice”, Journal of the History of Ideas, Vol. 42, No. 1, p. 73-92.
33. Hausman, D. M. & Mcpherson M. S (2006), Economic Analysis, Moral Philosophy, and Public Policy, 2nd Edition, New York, Cambridge University Press.
34. Marshall, Alfred (1964), Elements of Economic of industry, Macmillan & CO. LTD.
35. Peterson, E. Wesley F. & George C. Davis (1999), “Consequences, Rights, and Virtues: Ethical Foundations for Applied Economics”, American Journal of Agricultural Economics, Vol. 81, No. 5, p. 1173-1180.
36. Tannsjo, T (2002), Understanding Ethics: An Introduction to Moral Theory, Edinburg: Edinburg University press.