فرایند ساخت معنا در تحلیل گفتمان با روش «پدام» با مطالعه موردی بیداری اسلامی

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسنده

گروه فرهنگ و ارتباطات، دانشکده معارف اسلامی و فرهنگ و ارتباطات، دانشگاه امام صادق (ع)

چکیده

نظریه گفتمان و روش تحلیل گفتمان ریشه در رویکرد میان‌رشته‌ای نسبت به علوم مختلف از جمله زبان‌شناسی، نشانه‌شناسی، روان‌شناسی، معناشناسی، اصطلاح‌شناسی و غیره دارد. معنا در فرایند ساخت گفتمان نقش اساسی دارد. درحقیقت، معنا روح گفتمان است و روش تحلیل گفتمان دستیابی به معانی مختلف گفتمانی است. چگونگی شکل‌گیری معنا در گفتمان، زمینه‌ساز طرح حوزه چندوجهی بودن معناست که می‌تواند گفتمان را به مراحل معناکاوی، معناسازی، معنادهی، معنافهمی وارد کند که نقش اساسی در فهم فرایندی گفتمان دارد.
در این مقاله روش تحلیل گفتمان پدام[1] (روش عملیاتی تحلیل گفتمان) معرفی شده که بر پایه پنج سطح تحلیلی سطح−سطح، عمق−سطح، سطح−عمق، عمق−عمق (عمیق)، و عمیق‌تر طراحی شده است که در هر مرحله، معنا نقش اساسی در انتقال از یک سطح به سطح دیگر دارد. در نهایت آنچه که به دست می‌آید، محصول تعامل معنایی، تداخل معنایی، میان‌رشته‌ای معنایی، فرایند معنایی، تحولات معنایی، و سیالیت معنایی می‌باشد.

همچنین، تلاش شد که نمونه‌ای از اجرای این روش در مورد بیانات مقام معظم رهبری در مورد بیداری اسلامی ارائه شود. در این تحلیل، دال‌های اساسی و در حقیقت اهداف اساسی بیانات مزبور در حوزه بیداری اسلامی تبیین شده‌اند.




[1]. Practical Discourse Analysis Method (PDAM)

کلیدواژه‌ها


  1. 1. آقاگل زاده، فردوس (1390)، تحلیل گفتمان انتقادی، چاپ دوم، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.

    2. آکماجین، آندرین (1376)، زبانشناسی؛ درآمدی بر زبان و ارتباط، ترجمه: خسرو غلامعلی‌زاده، تهران: طاق بستان.

    3. آلستون، ویلیام (1381)، فلسفه زبان، ترجمه: احمد ایران‌منش و احمدرضا جلیلی، بی‌جا: دفتر پژوهش و نشر سهروردی.

    4. استوکر، جری و مارش دیوید (1384)، روش و نظریه در علوم سیاسی، ترجمه: امیرمحمد حاجی‌یوسفی، تهران: پژوهشکدۀ مطالعات راهبردی.

    5. بشیر، حسن (1397)، تحلیل گفتمان دینی: مبانی نظری، چاپ اول، قم: انتشارات لوگوس.

    6. بشیر، حسن و همکاران ( 1389)، خبر و تحلیل شبکهای و تحلیل گفتمان، تهران: دانشگاه امام صادقj.

    7. بشیر، حسن (1385)، تحلیل گفتمان؛ دریچه‎‎ای برای کشف ناگفته‎‎ها، تهران: مرکز تحقیقات دانشگاه امام صادقj.

    8. پاکتچی، احمد (1391)، نقد متن، تنظیم و ویرایش: صالح زارعی، انتشارات دانشگاه امام صادقj.

    9. چلبی، مسعود (1375)، جامعهشناسی نظم، تهران: نشر نی.

    10. حجازی، سیدنصراله و وحید بهرامی (تابستان 1398)، «کاربست روش تحلیل گفتمان لاکلا و موف در رشته علوم سیاسی»، روششناسی علوم انسانی، سال 25، شماره 99، ص 1−18.

    11. خامنه‌ای، سیدعلی (1390)، پیام به کنگره عظیم حج، مورخ 14/8/1390.

    1. 12.  خامنه‌ای، سیدعلی (1389)، خطبه‎ دوم نماز جمعه تهران، مورخ 15/11/1389.

    13. رهبری، مهدی (1385)، «تحول گفتمانی قدرت: جستارهایی در باب تحول مفهومی قدرت در دوران کلاسیک، میانه، مدرن و پسامدرن»، پژوهشنامه حقوق و علوم سیاسی، شماره 1، ص 117−152.

    14. سلطانی، سیدعلی اصغر (1384)، قدرت، گفتمان و زبان: سازوکارهای جریان قدرت در جمهوری اسلامی ایران، چاپ اول، تهران: نشر نی.

    15. شعیری، حمیدرضا (1381)، مبانی معناشناسی نوین، چاپ اول، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت).

    16. صفوی، کوروش (1383)، معنیشناسی کاربردی، تهران: انتشارات همشهری.

    17. فردوسی، حمیدرضا (1376)، پست مدرنیزم و نشانه‌شناسی در ادبیات داستانی، مشهد: نشر سیاوش.

    18. فرکلاف، نورمن (1379)، تحلیل انتقادی گفتمان، گروه مترجمان، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‏ها.

    19. لاکلا، ارنستو (1379)، واسازی، عملگرایی، هژمونی، ترجمه: جوادعلی صدوقی، تهران: فرهنگ گفتمان.

    20. ماتسون، دونالد (1392)، گفتمانهای رسانه: تحلیل متون رسانه، ترجمه: عبدالحسین کلانتری و بهزاد احمدی، چاپ اول، تهران: دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

    21. محسنیان‌راد، مهدی (1395)، ارتباط‌شناسی، ویرایش 2؛ با تجدید نظر و اضافات، چاپ شانزدهم، تهران: انتشارات سروش.

    22. محمدپور، احمد (1397)، ضد روش؛ زمینه‌های فلسفی و رویه‌های عملی در روش‌شناسی کیفی، چاپ اول، ویراست دوم، قم: انتشارات لوگوس.

    23. منوچهری، عباس (1387)، رهیافت و روش در علوم سیاسی، چاپ اول، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت).

    24. واعظی، احمد (1390)، نظریه تفسیر متن، چاپ اول، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.

    25. هاسپرس، جان (1370)، درآمدی بر تحلیل فلسفی، ترجمه: سهراب علوی‌نیا، تهران: مرکز ترجمه و نشر کتاب.

    26. Berg, B., (2006), Quantitative Research Methods for the Social sciences, New York: Allyn and Bacon.

    27. Berg, P. and Luckmann, T., (1967), Social Construction of Reality, Garden City, New York: Anchore Books.

    28. Berlo, David (1960), The Process of Communication, Michigan State University, New York: Rinehart and Winston.

    29. Brown, G. & Yule, G., (1983), Discourse Analysis, Cambridge: Cambridge University Press.

    30. Fairclough, N., (1991), Language and Power, London and New York: Penguin.

    31. Fairclough, N., (1995), Critical Discourse Analysis, London: Longman.

    32. Fasold, R., (1990), Sociolinguistics of Language, Oxford: Blackwell.

    33. Foucault, M., (1997), The Order of Things, London: Routledge.

    34. Foucault, M. (1994), The Archeology of Knowledge, Translated from the French by: Sheridan Smith, London: Routledge.

    35. Foucault, M. (1978), “Politics and the Study of Discourse”, Ideology and Consciousness, No.3, p. 190.

    36. Froemling, Kristin K. & Grice, George L., (2011), Communication, The Handbook, Boston: Allyn & Bacon, Pearson.

    37. Gee, James Paul. (1999), An Introduction to discourse analysis: Theory andmethod, Routledge.

    38. Halliday M.A.K., (1994), An Introduction to Functional Grammar (2ed ed.), London: E. Arnold.

    39. Halliday, M. A. K. (1994), An Introduction to Functional Grammar, London: Edward, Arnold.

    40. Halliday, M. A. K. and Hassan, R. (1976), Cohesion in English, London: Longman.

    41. Jaworski, Adam & Coupland, Nikolas. (1999), The Discourse Reade, London:Routledge.

    42. Laclau, E. & Mouffe, C., (1985), Hegemony and Socialist Strategy: Towards a Radical Democratic Politics, London: Verso.

    43. Lycan, William (2008), Philosophy of Language, Routledge.

    44. Neuman, L., (2006), Social Research Methods: Quantitative and Qualitative Approaches, Third Edition, London: Allyn and Bacon.

    45. The Penguin Dictionary of Sociology (1984), Penguin.

    46. Tönnies, Ferdinand (1887), Gemeinschaft und Gesellschaft, Leipzig: Fues's Verlag, 2nd ed. 1912, 8th edition, Leipzig: Buske, 1935 (reprint 2005, Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft; latest edition: Gemeinschaft und Gesellschaft.