علم پساعادی و عقلانیت فعالیت علمی: بررسی تحول نقش ارزش‎ها در «عصر پساعادی»

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسنده

مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور گروه پژوهشی مطالعات نظری علم، فناوری و نوآوری

چکیده

در قرن بیستم، بخش بزرگی از علم، به ابزاری راهبردی برای عمل سیاستی تبدیل شد. اعتماد مردم به علم این انتظار را به وجود آورد که برای مسائلی که نگرانی‌های جهانی یا محلی به وجود آورده، از جمله بحران‌های ‌زیست‌محیطی یا همه‌گیری‌های بزرگ، پاسخ‌های سریع و کافی به دست آورد. با این حال علوم عادی به دلیل جزئی‌نگری، قادر به پاسخگویی به این مسائل به نظر نمی‌رسیدند. واژه «علم پساعادی» به سیستم حل مساله‌ای اشاره دارد که در آن مسائلی از این جنس مورد بحث قرار می‌گیرند؛ مسائلی که دارای عدم‌قطعیت بالا، ارزش‌های محل‌بحث، ذی‌نفعان زیاد بوده و به تصمیم فوریتی نیاز دارند. در سیستم حل‌مسالۀ علم پساعادی، اجتماع بسط‌یافته‌ای از همتایان (که عموم مردم نیز از اعضای آن هستند) در فرایند ارزیابی کیفیت نقش ایفا می‌کنند. ادعا این است که در علم پساعادی رابطه میان امور واقع و ارزش معکوس شده و اینبار امرواقع است که از ارزش‌ها تبعیت میکند. در مقاله حاضر با تشریح و تعبیرِ مفهوم «علم پساعادی»، و شرح ابهاماتی که در دیدگاه ارائه شده وجود دارد، استدلال خواهد شد که مرز علم عادی و علم پساعادی، با افول نوعی نگرش مبتنی بر عقلانیت ابزاری (که در آن منطقِ جاری در نهادِ علم در خدمت هدفی از پیش تعیین شده قرار دارد) قابل‌توضیح خواهد بود. جایگزین مناسب عقلانیت ابزاری، عقلانیتی است که در آن هدف علم از روالی مبتنی بر مشاوره و مفاهمه حاصل خواهد شد.

کلیدواژه‌ها


1. Funtowicz, Silvio O., and Jerome R. Ravetz (1995), “Science for the post normal age”, Perspectives on ecological integrity, Springer, Dordrecht, 146−161.
2. Funtowicz, Silvio O., and Jerome R. Ravetz. (1993), “The emergence of post−normal science”, Science, politics and morality. Springer, Dordrecht, 85−123.
3. Funtowicz, Silvio, and Jerome Ravetz (2018), “Post-−normal science”, Companion to Environmental Studies, Vol. 443, No. 447, ROUTLEDGE in association with GSE Research, 443−447.
4. Gibbons, Michael (1994), the new production of knowledge, the dynamics of science and research in contemporary societies.
5. Gibbons, Michael (2001), Governance and new production of science, in Science, technology and Governanace, Edited by John de la mothe, continuum London and New York.
6. Hume, David (1740), A Treatise of human nature, oxford: clarendon press.
7. Lacey, Hugh (1999), Is science value free?: Values and scientific understanding, Psychology Press, 2004.
8. Latour, Bruno, and Steve Woolgar (1979), Laboratory life: The construction of scientific facts, Princeton University Press, 2013.
9. Pinch, T, J. (1997), “Kuhn − The Conservative and Radical Interpretations: Are Some Mertonians 'Kuhnians' and Some Kuhnians 'Mertonians'?”, Social Studies of Science, Jun, Vol. 27, No. 3 (Jun., 1997), pp. 465−482.
10. Rip, Arie (2018), Futures of Science and Technology in Society, Springer.
11. Von Schomberg, Rene (1993), Science, politics and Morality, Scientific Uncertainty and Decision Making, Springer−Science Business Media
12. Weber, M. (1949), The Methodology of social sciences, New York, Free Press.
13. Habermas, Jurgen (1981), theory of communicative action, vol. two, translated by  Thomas A. McCarthy. Boston, Mass, Beacon press
14. Kuhn, Thomas S. (1962), The structure of scientific revolutions, University of Chicago press, 2012.
15. Kuhn, Thomas S. (1973), “Objectivity, Value Judgment and Theory choice”, The essential Tension: selected studies in science trandition and change, university of Chicago press (1977), 320−39.