تبیین نقش تنظیم‌گرایانۀ علوم‌انسانی در مقابل توسعه‌گراییِ علوم‌طبیعی (با بازنگری آراء هاینریش ریکرت)

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسنده

استادیار، مطالعات نظری علم، فناوری و نوآوری، مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور، تهران، ایران

چکیده

در سال‎های گذشته، بسیاری بر نقشِ مؤثری اشاره کرده‌اند که علوم‎انسانی می‎تواند در امر کنترل و تنظیم برای حفظِ محیط‎زیست و فرهنگ (نه در توسعۀ فناورانه) ایفا کند؛ با این حال درباره اینکه چه خصلتِ مشخصی در علوم‎انسانی سبب‎شده که چنین کارکردی به آن نسبت داده شود، توضیحی ارائه نشده است. پذیرشِ این کارکرد مستلزم پذیرش ماهیتِ متفاوت علوم‎انسانی از علوم‎طبیعی می‌باشد. یک ملاک برای این تمایز از سوی فلاسفۀ نوکانتی ساوت‎وست ارائه شده که میان علوم‎طبیعی و علوم‎فرهنگی مبتنی بر روش (نه موضوع) و نیز الزامات شناختی تمایز شده که جهان از راه آن تجربه می‎شوند. در مقاله حاضر با بازخوانی و تأمل در این ملاک، تمایز و به هدف یافتن خصلتی در علوم‎انسانی استدلال می‌شود که به امر تنظیم یاری می‎رساند و در فرایندهای توسعه، علوم‎سخت و کاربردی (یعنی علوم‎طبیعی و مهندسی)، برخلاف علوم‎انسانی به دریافتِ بخشی از واقعیتِ تجربی قادر نیستند که به ادراک و حساسیت ما در پایداریِ توسعۀ یاری می‎رساند. برای پیش بردن این استدلال با مقایسه و تطبیق اندیشه‎های قرن نوزدهمیِ ریکرت با برخی از رویکردهای معناشناختی فلاسفه در دوران معاصر، تبیین خواهد شد که چگونه نوع نگرش و روش در علوم‎انسانی (چگونگی دریافت و ارجاع به نمونه‎های انواع‎طبیعی) دریافت کامل و متوازن جهان تجربه را به همراه خواهد داشت. 

کلیدواژه‌ها


  1. Alasti, Keyvan; sheykhrezaee, Hossein (2014), “Scientific terms, Conceptual change and Semantic Externalism”, in Methodology of Humanities and Social Sciences, Volume 20, Issue 78, Summer 2014, p.93−118{in Persian}.
  2. Crowell, S.G. (1996), “Emil Lask: Aletheiology −As−Ontology” in Husserl, Heidegger, and the space of meaning: Paths toward transcendental phenomenology, Northwestern University Press.
  3. Fisher, E., Mahajan, R. L. & Mitcham, C. (2006), Midstream modulation of technology: governance from within, Bulletin of Science, Technology & Society, 26(6), 485−
  4. Gibbard, A. (1975), “Contingent Identity,” Journal of Philosophical Logic, 4: 187–221.
  5. Heis, Jeremy (2018), "Neo−Kantianism", The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Summer 2018Edition), Edward N. Zalta (ed.), URL = <https://plato.stanford.edu/archives/ sum2018/entries/ neo-kantianism/>.
  6. Husserl, E. (1927), “a critique of windelband and rickert on classification of the sciences”, trans: E. A. behnke in The NeoKantian Reader chapter32, edited by Sebastian Luft, Routledge.
  7. Kripke, S.A. (1972), Naming and necessity, In Semantics of natural language (p.253−355), Springer, Dordrecht.
  8. LaPorte, J. (2003), Natural kinds and conceptual change, Cambridge University Press.
  9. Owen, R., Macnaghten, P. & Stilgoe, J. (2020), ”Responsible research and innovation: From science in society to science for society, with society.” In Emerging technologies: ethics, law and governance(p.117−126), Routledge.
  10. Portney, K. E. (2015), Sustainability, MIT Press.
  11. Putnam, H. (1975), The meaning of ‘meaning. Philosophical papers.
  12. Rickert, H. (1902), The limits of concept formation in natural science: A logical introduction to the historical sciences in in The NeoKantian Reader chapter22, edited by Sebastian Luft, Routledge, Year: 2015 (2015).
  13. H. (1934), “Knowing and cognizing”, in The NeoKantian Reader chapter23, edited by Sebastian Luft, Routledge, Year: 2015 (2015).
  14. Rip, A. (2018), Futures of science and technology in society, Springer Fachmedien Wiesbaden, Chapter6, 115−
  15. Staiti, Andrea and Luca Oliva (2022), "Heinrich Rickert", The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Fall 2022 Edition), Edward N. Zalta & Uri Nodelman (eds.), URL = <https://plato. stanford.edu/archives /fall2022/entries/heinrich−rickert/>.
  16. Staiti, Andrea and Luca Oliva, (2022), "Heinrich Rickert", The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Fall 2022 Edition), Edward N. Zalta & Uri Nodelman (eds.), URL =

<https://plato.stanford.edu/archives/fall2022/entries/heinrich-rickert/>.

  1. Stilgoe, Jack, Richard Owen and Phil Macnaghten (2020), "Developing a framework for responsible innovation", In The Ethics of Nanotechnology, Geoengineering and Clean Energy, p.347− Routledge.
  2. Windelband, W. (1883), “Critical or Genetic method?” in The NeoKantian Reader, edited by Luft, S. & trans, Duncan, A. (2015), p.271−
  3. Windelband, W. (1894), “History and natural science” in The NeoKantian Reader, edited by Luft, S., & trans, Duncan, A. (2015).
  4. Zijderveld, A. (2006), Rickert's Relevance: the ontological nature and epistemological functions of values.