نقد و بررسی قرائت طه حسین از اندیشه‎‎های ابن‌خلدون (ابن‌خلدون؛ جامعه‌شناسی مدرن یا متفکری اشعری؟)

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 پژوهشگاه فرهنگ هنر و ارتباطات

2 استاد دانشگاه تهران

چکیده

این مقاله به دنبال بررسی و تحلیل قرائت اجتماعی و معرفتی طه حسین از اندیشه ابن‌خلدون و نقد و ارزیابی آن است. در این راستا، با استفاده از روش اسنادی و تاریخی، پس از تحلیل دیدگاه‎ها و نقدهای طه حسین در مورد اندیشه ابن‌خلدون، نقدهای او در چند محور برجسته و تلاش می‎شود تا با عنایت به پیش‌زمینه‎های نظری طه حسین و با بررسی جهان‌بینی و سنت نظری ابن‌خلدون، دیدگاه‎های طه حسین در مورد اندیشه ابن‌خلدون نقد و ارزیابی شود.
این تحقیق نشان می‎دهد که طه حسین از دریچۀ نگاه اثبات‌گرای خویش و براساس جهان‌بینی علم مدرن به نقد دیدگاه‎های ابن‌خلدون پرداخته است؛ در حالی که ابن‌خلدون در سنت فکری کلامی اشعری بوده و از جهان‌بینی کاملاً متمایزی برخوردار بوده است. در نتیجه، به نظر می‎رسد، نقدهای طه حسین بر اندیشه‎های ابن‌خلدون در بسیاری موارد بیتوجه به پیش‌زمینه‎های نظری او صورت گرفته‌اند و به همین دلیل نمی‎‎توانند درست باشند.

کلیدواژه‌ها


1. آزاد ارمکی، تقی (1376)، جامعه‌شناسی ابن‌خلدون، تهران: تبیان.
2. ابراهیمی دینانی، غلامحسین (1377)، ماجرای فکر فلسفی در جهان اسلام، جلد دوم، تهران: طرح نو.
3. ابن‌خلدون، عبدالرحمن (1382)، مقدمه، ترجمه محمد پروین گنابادی، جلد اول، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
4. ابن‌خلدون، عبدالرحمن (1382)، مقدمه، ترجمه محمد پروین گنابادی، جلد دوم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
5. ارسطو (1398)، سیاست، ترجمه‎ حمید عنایت، تهران: انتشارات نیل.
6. اشمیت، ناتانیل (1396)، ابنخلدون، مورخ، جامعه‌شناس و فیلسوف، ترجمه غلامرضا جمشیدی­ها، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
7. افلاطون (1380)، دوره کامل آثار افلاطون، ترجمه محمدحسن لطفی، جلد دوم، تهران: خوارزمی.
8. امه طلب، مصطفی (1391)، ابن‌خلدون نظریه پرداز عصبیت اموی: بررسی مواضع ابن‌خلدون در قبال اهل‌البیتb، شیعیان و خلفا، تهران: دلیل ما.
9. بهنام، علیرضا (1392)، زندگی و اندیشه ابن‌خلدون "اولین جامعه‌شناس مسلمان"، تهران: صالح.
10. پارسانیا، حمید (1390)، روش‌شناسی انتقادی حکمت صدرایی، قم: کتاب فردا.
11. پارسایی­فر، امید (1391)، ابن­خلدون، تهران: سازمان پژوهش و برنامه­ریزی آموزشی.
12. ثقفی، سیدمحمد (1396)، ابن­خلدون نخستین جامعهشناس مسلمان، تهران: جامعه­شناسان.
13. جابری، محمدعابد (1395)، عصبیت و دولت؛ اندیشۀ ابن‌خلدون (مهم‌ترین نظریۀ ابن‌خلدون در تاریخِ اسلامی)، ترجمه بهروز حسن‌نژاد، تبریز: انتشارات نباتی.
14. جمشیدنژاد، غلامرضا؛ اکبر ایرانی و علیرضا مختارپور (1380)، سرچشمه‌های جامعه‌شناسی [بررسی مقدمه و کتاب العبر اثر ابن‌خلدون]، تهران: اهل قلم.
15. حبیب­الهی، مهدی (1396)، ابن­خلدون و آینده جهان مدرن، تهران: شفاف.
16. حسین، طه (1319)، پیشوایان فکر، محمدحسین استخر، شیراز: چاپخانه مرکزی.
17. حسین، طه (1344)، وعده راست، ترجمه احمد آرام، تهران: فجر.
18. حسین، طه (1346)، آیینه اسلام، ترجمه محمد ابراهیم آیتی، تهران: انتشار.
19. حسین، طه (1363a)، آن روزها، ترجمه حسین خدیوجم، تهران: سروش.
20. حسین، طه (1382)، فلسفه اجتماعی ابن‌خلدون، ترجمه امیرهوشنگ دانایی، تهران: انتشارات نگاه.
21. خوشرو، غلامعلی (1372)، شناخت انواع اجتماعات از دیدگاه فارابی و ابن­خلدون، تهران: انتشارات اطلاعات.
22. دانایی، امیرهوشنگ (1384)، دکتر طه حسین و اندیشههایش، پایان‌نامه دکتری علوم قرآن و حدیث، تهران: دانشکده الهیات دانشگاه تهران.
23. رسایی، داوود (1348)، حکومت اسلامی و نظر ابن­خلدون، بی‌جا: چاپخانه خواندنی­ها.
24. روزنتال، اروین (1388)، اندیشه اسلامی در سدههای میانه، ترجمه علی اردستانی، تهران: قومس.
25. شیخ، سعید (1365)، غزالی: مابعدالطبیعه، ترجمه محسن جهانگیری، مندرج در: شریف، میان محمد، 1362، تاریخ فلسفه در اسلام، ترجمه نصرالله پورجوادی، جلد اول، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
26. شیخ، محمد علی (1396)، پژوهشی در اندیشه ابن­خلدون، تهران: علمی و فرهنگی.
27. صادقی فسائی، سهیلا (1379)، )، بررسی جامعه‌شناختی "تئوری انحطاط" در نظریات ابن‌خلدون، تهران: امیرکبیر.
28. صداقت ثمر حسینی، کامیار (1392)، ابن‌خلدون، انتشارات آفتاب توسعه.
29. طالبی، محمد (1391)، ابنخلدون و تاریخ، ترجمه محسن حسنی و سپیده ره­انجام، تهران: پژوهشکده تاریخ اسلام.
30. طباطبایی، سیدجواد (1390)، ابنخلدون و علوم اجتماعی: گفتار در شرایط امتناع علوم اجتماعی در تمدن اسلامی، تهران: ثالث.
31. عبدالحی، ا.ک. م (1362)، مذهب اشعری، ترجمه نصرالله پورجوادی و عبدالحسین آذرنگ، مندرج در: شریف، میان محمد (1362)، تاریخ فلسفه در اسلام، ترجمه نصرالله پورجوادی، جلد اول، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
32. کربن، هانری و حسین نصر (1361)، تاریخ فلسفه اسلامی، از آغاز تا درگذشت ابن‌رشد، تهران: انتشارات امیرکبیر.
33. لاکوست، ایو (1386)، جهانبینی ابنخلدون، ترجمه مهدی مظفری، تهران: مؤسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.
34. محدثی گیلوانی، حسن (1397)، ابن‌خلدون در بن‌بست‌ها و فقدان‌های ایرانی ‌اسلامی؛ معضل افق‌زدایی از فرهنگ و اندیشه در جوامع اسلامی، تهران: نوید صبح.
35. ممدپور، محمد (1389)، حکمت دینی و یونان‌زدگی در عالم اسلامی از آغاز تا عصر ابنخلدون، تهران: مؤسسه انتشارات امیرکبیر.
36. مهدی، محسن (1383)، فلسفه تاریخ ابن‌خلدون، ترجمه مجید مسعودی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.